Odpowiedź :
Odpowiedź:
Po śmierci Jana III Sobieskiego Rzeczpospolita znalazła się w unii personalnej z Saksonią pod panowaniem Wettynów: Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa. Dwukrotnie panował też Polak, Stanisław Leszczyński.
Wielorakie różnice między Rzeczpospolitą a Saksonią
– ustrój (Rzeczpospolita: demokracja szlachecka z dominacją magnaterii; Saksonia: monarchia absolutna)
– struktura społeczna (Rzeczpospolita: liczna szlachta, słabe mieszczaństwo, katolicyzm; Saksonia: silne mieszczaństwo, protestantyzm)
– gospodarka (Rzeczpospolita: rolnictwo, załamanie po wojnach XVII wieku; Saksonia: rozwój gospodarczy, pierwsze manufaktury)
Mimo tych różnic Rzeczpospolita była atrakcyjna dla władców Saksonii ze względu na położenie i wielkość.
Przyczyny kryzysu Rzeczypospolitej w czasach saskich
– niekorzystna polityka zagraniczna (przedwczesny pokój z Turcją w Karłowicach w 1699, wznowienie konfliktu o Mołdawię i Inflanty, zaangażowanie w niedotyczącą Polski lecz toczącą się na jej terenie wojnę północną)
– konflikty wewnętrzne związane z wolną elekcją
– trwające następstwa wojen ościennych w XVII w. (wzrost znaczenia magnaterii kosztem średniej szlachty, uzależnienie szlachty drobnej, załamanie miast i rolnictwa)
– postrzeganie przez szlachtę anarchii jako zalety i wartości (“nierządem Polska stoi”)
Przejawy kryzysu w czasach saskich
1) zmiana położenia międzynarodowego:
– utrata statusu mocarstwa
– ingerencja obcych dworów (polscy dygnitarze pobierali od nich stałe wynagrodzenie za popieranie obcych interesów, tzw. jurgielt)
– stacjonowanie obcych wojsk (saskich, później rosyjskich)
– rosnące uzależnienie od Rosji (reformy sejmu niemego 1717 oficjalnie gwarantowane przez cara Piotra Wielkiego)
2) kryzys polityczny:
– wojny domowe (“Od Sasa do Lasa” – ostry konflikt wśród szlachty między zwolennikami Wettynów i Stanisława Leszczyńskiego)
– rozkład państwowości (paraliż sejmu, korupcja w sądach, przejęcie wykonania prawa i wyroków sądowych przez prywatne armie magnackie)
3) kryzys społeczno-gospodarczy:
– zniszczenie wojnami i przemarszami wojsk (Polska “karczmą zajezdną” dla obcych armii)
– stagnacja gospodarcza (upadek rolnictwa i handlu; jedyny kapitał – magnacki – przeznaczany na konsumpcję a nie na inwestycje)
4) kryzys kulturalny:
– upadek Akademii Krakowskiej, obniżenie poziomu szkół jezuickich
– zastój w nauce i literaturze (wyjątki – np. pamiętniki Jędrzeja Kitowicza)
– niechęć do jakichkolwiek nowości i inności, upowszechnienie zabobonu
Za Sasów Rzeczpospolita stała się – z mocarstwa – przedmiotem rozgrywek innych państw.
Pod koniec rządów saskich, w związku z zakończeniem wojen i niezainteresowaniem władcy sprawami polskimi, zauważalne było rozleniwienie szlachty i rozrzutna konsumpcja (“Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa”). Ten pozorny dobrobyt wspominano jeszcze po czasach saskich (“Za króla Sasa było chleba i miasa”).
Próby reform w okresie saskim
Stanisław Konarski – ksiądz z zakonu pijarów, pisarz i poeta.
– dzieło “O skutecznym rad sposobie” (postulaty: likwidacja liberum veto, usprawnienie władz)
– postulat moralnej odnowy szlachty (posłuszeństwo i cnota zamiast pychy i pijaństwa)
– postulaty reformy oświaty (praktyczne treści, język narodowy i nauki przyrodnicze)
– 1740 zał. Collegium Nobilium w Warszawie (nowoczesna uczelnia dla synów magnaterii i bogatej szlachty, prowadzona przez zakon pijarów: wychowanie przyszłej polskiej elity)
Stanisław Leszczyński – król polski w latach 1705-09 i 1733-36.
– dzieło “Głos wolny wolność ubezpieczający” (postulaty: wolność osobista i oczynszowanie chłopów, poprawa sytuacji mieszczan, usprawnienie władzy centralnej przez ograniczenie liberum veto, wzmocnienie armii)
Ożywienie w czasach saskich
Po zakończeniu wojen nastąpił okres względnego spokoju i dobrobytu (w porównaniu z latami poprzednimi):
1) ożywienie polityczne:
– publicystyka polityczna (ks. Stanisław Konarski, Stanisław Leszczyński – jw.)
– reformy sejmu niemego 1717 (rozgraniczenie administracji saskiej i polskiej, wycofanie wojsk saskich z Rzeczypospolitej)
– próby reform Augusta III Mocnego (projekt zmian w administracji na wzór saski i zwiększenia armii) – nieudane ze względu na sprzeciw magnaterii
– działalność stronnictwa Czartoryskich zw. Familią (projekt stopniowych reform ustroju: zniesienia liberum veto, pozbawienia praw politycznych szlachty-gołoty, zniesienia instrukcyj sejmikowych i ograniczenia roli hetmanów; reformy te miano jednak przeprowadzić w ścisłej więzi z Rosją)
2) ożywienie gospodarcze:
– odbudowa miast, wznowienie jarmarków
– zakładanie manufaktur (m.in. na wzór saskich wytwórni porcelany) i banków
– stopniowe zastępowanie pańszczyzny czynszem
– wymiana gospodarcza z Saksonią
3) ożywienie kulturalne:
– odrodzenie szkół parafialnych
– tworzenie kolegiów pijarskich i jezuickich dla elity szlacheckiej
– początki teatru (Operalnia w Warszawie, sprowadzanie francuskich i włoskich zespołów)
– przebudowa Warszawy w stylu barokowym (tzw. oś saska, w tym pałac Saski i Ogród Saski; fasada zamku królewskiego od strony Wisły)
– budowa nowych kościołów (upowszechnienie baroku)
– pierwsze towarzystwa naukowe
– pierwsza biblioteka publiczna braci Załuskich (późn. Biblioteka Narodowa)
– wymiana kulturalna z Saksonią
Mecenat królewski był naśladowany przez magnatów (teatry w dobrach Radziwiłłów i Rzewuskich, pałace magnackie).
W 1764, przy poparciu Familii Czartoryskich i carycy Katarzyny nastąpiła elekcja Stanisława Poniatowskiego. Nie zmieniło to zasadniczo sytuacji, jeśli chodzi o suwerenność Rzeczypospolitej. Nowy król miał o poddanych złe zdanie i uważał, podobnie jak duża część oświeceniowych polskich elit, że Polska musi się dopiero ucywilizować (zeuropeizować). Pretekstem do obcych interwencji była m.in. dyskryminacja innowierców. Ambasador rosyjski wpływał na decyzje polskich władz, a carycę proszono o pozwolenie na zwołanie sejmu. Po okresie saskim Rzeczpospolita stała się faktycznie protektoratem Rosji.
Wyjaśnienie:
