Opowiadanie dotyczy epizodu z powstania styczniowego. Narratorem jest przyroda (wiatr, drzewa, kwiaty). Akcja rozgrywa się na Polesiu Litewskim. Pewnego dnia na polanę dotarł kilkusetosobowy oddział powstańców, walczących z rosyjskim zaborcą. Byli to młodzi ludzie, różnie ubrani i różnie uzbrojeni, ale wszyscy nosili czworokątne czapki barwy amarantowej lub polnych chabrów. Żołnierze postanowili rozbić tu obóz. Najpierw zbudowali z gałęzi kilka namiotów: dla wodza, dla lepszych koni oraz dla przyszłych rannych. Później przygotowali pierwszą w tym miejscu wieczerzę, po spożyciu której wspólnie zaśpiewali pełną „skargi, ufności i prośby”, przejmującą pieśń. Oddziałem dowodził Romuald Traugutt, „człowiek świętego imienia” (późniejszy ostatni dyktator powstania). Było w nim dwu młodych żołnierzy: Maryś Tarłowski i Jagmin, zakochany w siostrze Marysia, Anielce.
Maryś jest bohaterem tragicznym. Wykształcony na naukowca, subtelny i delikatny, w jednej chwili musi porzucić wszystko, co dotąd było mu bliskie i ruszyć do walki o ojczyznę. Nie chce, ale poczucie obowiązku, powinności wobec ojczyzny, jest ważniejsze. Rozdarty wewnętrznie Maryś zaciąga się do oddziału powstańczego i ginie - umęczony, dosłownie rozerwany na pikach wrogów.
Romuald Traugutt - postać historyczna. Urodzony w roku 1825, w czasie powstania styczniowego dowodził oddziałem partyzanckim na Polesiu. 17 października 1863 roku został ostatnim dyktatorem powstania (po Ludwiku Mierosławskim i Marianie Langiewiczu). W nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 został aresztowany, a 5 sierpnia tego roku stracony poprzez powieszenie, wraz z najbliższymi współpracownikami