Odpowiedź :
Odpowiedź:
Wyjaśnienie:
PROCES KARNY
Do odpowiedzialności karnej może zostać pociągnięta osoba, która popełniła czyn zabroniony wymieniony w Kodeksie Karnym po ukończeniu 17 roku życia, a w wyjątkowych okolicznościach - po ukończeniu 15 roku życia przez małoletniego.
Naczelne zasady procesu karnego
• zasada prawdy materialnej – obowiązek rekonstrukcji fragmentu przeszłości, w którym doszło do przestępstwa
• zasada obiektywizmu – obowiązek zachowania bezstronnego stosunku sędziego do stron procesu
• zasada domniemania niewinności – traktowanie oskarżonego jako niewinnego do czasu udowodnienia winy
• zasada jawności
• zasada równouprawnienia stron
• zasada indywidualizacji
• zasada in dubio – nakazuje interpretować wątpliwości na korzyść oskarżonego
Etapy procesu karnego
• postępowanie przygotowawcze
– dochodzenie – prowadzone przez policję w spawach lżejszych
– śledztwo – prowadzone przez prokuraturę w sprawach cięższych
• postępowanie główne
– złożenie aktu oskarżenia (wniosek o wszczęcie postępowania)
– sprawa główna – rozprawa toczy się przed sądem I instancji (w zależności od rangi sprawy – rejonowym lub okręgowym)
– wydanie wyroku
Uczestnicy postępowania karnego
Zapamiętaj:
Uczestnikiem postępowania karnego jest każda osoba, która bierze udział w postępowaniu w roli określonej przez prawo.
Uczestnikami postępowania są:
Organy procesowe Np. sąd, organy dochodzeniowe, organy śledcze
Strony W postępowaniu sądowym są to: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, oskarżony. W dochodzeniu i śledztwie: pokrzywdzony i podejrzany
Przedstawiciele procesowi Np. obrońcy
Osobowe źródła dowodowe Świadkowie, biegli
Pomocnicy procesowi Protokolant, tłumacz
Oskarżycielem publicznym jest najczęściej prokurator, jednak taką funkcję w sprawach mniejszej wagi mogą także pełnić funkcjonariusze policji, straży gminnej (miejskiej), państwowi inspektorzy pracy. Zadaniem oskarżyciela publicznego jest wnoszenie i popieranie oskarżania o popełnienie czynu zabronionego.
Oskarżycielem posiłkowym może być pokrzywdzony; jest pełnosprawną stroną procesową; przysługuje mu prawo do składania wniosków dowodowych, uczestniczenia w całej rozprawie oraz złożenia apelacji; może obok lub zamiast prokuratora uczestniczyć w procesie karnym.
Oskarżycielem prywatnym może być pokrzywdzony lub jego przedstawiciel, który wnosi i popiera oskarżenie w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego.
Oskarżony w procesie karnym to osoba, przeciwko której wniesiono do sądu akt oskarżenia, lub osoba, wobec której prokurator złożył do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.
Prawa oskarżonego
• prawo do obrony obejmuje prawo do korzystania z pomocy obrońcy, składania wyjaśnień, wniosków dowodowych oraz zadawania pytań świadkom i biegłym;
• prawo do milczenia – prawo do odmowy składania wyjaśnień i odpowiedzi na pytania;
• prawo złożenia wniosku o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie określonej kary bez przeprowadzania postępowania dowodowego (tzw. dobrowolne poddanie się karze).
Obowiązki oskarżonego
• poddanie się przewidzianym w ustawie oględzinom i badaniom;
W razie pozostawania oskarżonego na wolności:
• obowiązek stawiennictwa na każde wezwanie w toku postępowania;
• obowiązek zawiadomienia sądu o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni.
Możliwe do zastosowania przez sąd środki przymusu wobec oskarżonego: list gończy, zatrzymanie, dozór policyjny, poręczenie, tymczasowe aresztowanie.
List gończy jest jednym z środków przymusu mających zapewniać prawidłowy przebieg i skuteczność postępowania karnego. Najczęściej stosowany jest w formie publicznego ogłoszenia przez prokuratora, o wydaniu nakazu aresztowania za podejrzanym.
Kiedy zarządza się poszukiwanie listem gończym?
Instytucja listu gończego jest szczególnym rodzajem środka przymusu jakim jest poszukiwanie. Zastosowanie poszukiwania zarządza się w przypadku, gdy miejsce pobytu oskarżonego jak również osoby podejrzanej nie jest znane. Poszukiwanie może ograniczać się do ustalenia miejsca pobytu oskarżonego, zaś dodatkowo można zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego oraz przeszukanie.
List gończy stosuje się w przypadku kiedy miejsce osoby podejrzanej lub oskarżonego nie jest znane i osoba ta się ukrywa. Postanowienie w tej kwestii wydaje, w zależności od fazy postępowania karnego sąd lub prokurator.
Poza powyższymi konieczne jest również spełnienie dodatkowych przesłanek.
• W postępowaniu przygotowawczym postanowienie o poszukiwaniu listem gończym można zastosować o ile wcześniej zostało wydane postanowienie o przedstawieniu zarzutów.
• W postępowaniu sądowym konieczne jest uprzednie wydanie przez sąd postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, które można wydać również bez względu na to czy przesłuchano podejrzanego. Jest to podyktowane przyczynami natury praktycznej i daje szersze możliwości stosowania tego środka przymusu wobec osoby ukrywającej się, unikającej tym samym konfrontacji z organami wymiaru sprawiedliwości.
Osoba poszukiwana listem gończym która się ujawni może zostać od razu umieszczona w areszcie tymczasowym.
Sytuacja świadka w postępowaniu karnym
• obowiązki
– obowiązek wstawienia się na wezwanie sądu
– obowiązek składania zeznań i mówienia prawdy
– obowiązek poddania się oględzinom i badaniom lekarskim
• prawa świadka
– prawo do odmowy zeznań w przypadku, gdyby mogły go lub osoby bliskie narazić na hańbę
– prawo do odmowy zeznań w sprawach dotyczących osoby bliskiej
Ważne!
Zgodnie z art. 42 ust. 3 Konstytucji RP, każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
Przebieg procesu karnego
Proces karny składa się z kilku etapów:
Etap przygotowawczy obejmuje wyjaśnienie okoliczności przestępstwa, przesłuchanie świadków, przygotowanie dokumentów dla sądu.
Rozprawa główna jest prowadzona przed sądem I instancji (rejonowym lub okręgowym). Składa się z kilku etapów:
• rozpoczęcie rozprawy;
• przewód sądowy (odczytanie aktu oskarżenia, przesłuchanie oskarżonego, przeprowadzenie dowodów);
• przemówienia stron;
• wydanie wyroku.
Postępowanie apelacyjne przeprowadza się w sądzie II instancji (okręgowym lub apelacyjnym) w przypadku złożenia przez jedną ze stron odwołania od wyroku. Powodem złożenia apelacji może być:
• naruszenie przepisów postępowania, jeśli mogło to mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku;
• błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, jeśli mogło to mieć wpływ na jego treść;
• rażąca niewspółmierności kary.
Sąd apelacyjny może:
• utrzymać w mocy zaskarżony wyrok,
• uchylić zaskarżony wyrok (wtedy kieruje sprawę do ponownego rozpoznania bądź umarza postępowanie),
• zmienia zaskarżony wyrok.
Postępowanie wykonawcze rozpoczyna się w momencie uprawomocnienia się wyroku, polega na wykonaniu orzeczenia sądu (np. kary pozbawienia wolności).
Jeśli chcesz wiedzieć więcej
W postępowaniu karnym można skorzystać z nadzwyczajnego środka odwoławczego od wyroku sądu II instancji – kasacji, rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy. Kasację może wnieść strona (kasacja zwyczajna) oraz Prokurator Generalny, Naczelny Prokurator Wojskowy lub Rzecznik Praw Obywatelskich (kasacja nadzwyczajna).
Powodem złożenia kasacji może być poważne naruszenie przepisów postępowania lub inne rażące naruszenia prawa, jeśli mogły mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.
Środki odwoławcze
• apelacja
– jest to odwołanie od wyroku nieprawomocnego
– toczy się przed sądem II instancji (okręgowym dla spraw rozpatrywanych w I instancji w sądzie rejonowym lub apelacyjnym dla spraw rozpatrywanych w I instancji w sądzie okręgowym) – dewolutywność
– wniesienie apelacji wstrzymuje wykonanie wyroku – suspensywność
• kasacja
– może być wniesiona z powodu naruszenia prawa i procedur w czasie procesu w terminie do 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia (termin nie dotyczy kasacji nadzwyczajnej)
– kasacja jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym od wyroków sądu II instancji
– funkcję sądu kasacyjnego sprawuje Sąd Najwyższy
PROCES CYWILNY
Postępowanie procesowe i nieprocesowe - różnice, przykłady
Postępowanie procesowe i nieprocesowe są równorzędnymi rodzajami sądowego postępowania, których orzeczenia posiadają jednakowe znaczenie prawne. Ich rozróżnienie związane jest ze swoistym charakterem poszczególnych spraw.
Postępowanie procesowe to tryb postępowania rozpoznawczego, którego cechą charakterystyczną jest występowanie dwóch stron procesu (powoda i pozwanego), pomiędzy którymi istnieje spór o charakterze cywilnym, konflikt ten rozstrzyga niezawisły sąd. Powodem (może ich być kilku) jest osoba zwracająca się do sądu o udzielenie ochrony prawnej, zaś pozwanym nazywana jest osoba przeciw, której kierowane jest roszczenie.
Postępowanie procesowe dotyczy wszystkich spraw cywilnych, poza zakwalifikowanymi do trybu niespornego. Są to m.in. sprawy dotyczące rozwodów, unieważnienia małżeństwa, także te z zakresu prawa pracy ubezpieczeń spraw społecznych np. o wykonanie umowy. Tego rodzaju postępowanie może być rozpatrywane w trybie zwykłym (wydział sadów do spraw cywilnych) oraz odrębnym (wydział sądów do spraw rodzinnych, wydział sadów do spraw pracy).
Orzeczenia w postępowaniu procesowym zapadają w postaci wyroków i nakazów zapłaty, zdarza się jednak, że w toku postępowania procesowego sąd wydaje postanowienia dotyczące kwestii proceduralnych np. postanowienie o zwolnieniu powoda z kosztów sądowych.
Postępowanie nieprocesowe (niesporne) jest to tryb postępowania rozpoznawczego z zakresu prawa cywilnego rodzinnego i opiekuńczego. Sprawy, które objęte zostały trybem procesowym, rozpoznawane i załatwiane są przez sądy rejonowe z wyjątkiem spraw o ubezwłasnowolnienie i separację. Postępowanie tego rodzaju wszczynane jest przeważnie na wniosek zainteresowanego wynikiem postępowania. Ważną cechą postępowania niespornego jest mocniej niż w postępowaniu procesowym akcentowany interes publiczny.
Charakterystyczny dla tego rodzaju postępowania jest również fakt, iż postępowaniu tym nie ma stron procesowych, są jedynie uczestnicy, którzy posiadają identyczny status procesowy (są wnioskodawcy i uczestnicy postępowania). Należy dodać, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Wynik postępowania niespornego nie kończy się wyrokiem, lecz postanowieniem.
W postępowaniu nieprocesowym jest duża różnorodność rozpoznawanych w nim spraw, jednak rozprawa odbywa się tylko w wypadkach wyraźnie przewidzianych w ustawie. Inne wypadki rozpoznawane są przez na posiedzeniu niejawnym.
W postępowaniu sądowym można wyróżnić przede wszystkim postępowanie:
• rozpoznawcze – w którym sprawa jest rozpoznawana i rozstrzygana;
• pomocnicze – jest prowadzone w celu rozpoznania kwestii ubocznych, pozostających w związku z głównym postępowaniem (np. postępowanie w sprawie przywrócenia terminu, odtworzenia zaginionych lub zniszczonych akt);
• egzekucyjne – które służy urzeczywistnieniu praw i obowiązków przez przymusowe ich wykonanie. W roli powoda i pozwanego występują odpowiednio wierzyciel i dłużnik. Dotyczy ono między innymi przymusowego wykonania orzeczeń sądu w sprawach cywilnych, na przykład zapłaty należnego odszkodowania za wyrządzoną szkodę. Postępowanie wszczyna się na wniosek. Organami egzekucyjnymi są między innymi komornicy. Postępowaniu egzekucyjnemu mogą podlegać nieruchomości, wynagrodzenie o pracę, rachunki bankowe, ruchomości (samochody, sprzęt). Nie podlegają egzekucji przedmioty codziennego użytku, żywność, opał, przedmioty służące do wykonywania zawodu, nauki, świadczenia społeczne (zasiłki).
Proces cywilny powinien przejść kilka etapów: (procesowy)
• Wytyczenie powództwa na wniosek powoda.
• Wszczęcie postępowania procesowego.
• Wydanie przez sąd wyroku.
W razie niezadowalającego wyroku istnieje możliwość odwołania się do sądów wyższej instancji.
Z chwilą złożenia w sądzie prawidłowego wniosku następuje wszczęcie postępowania procesowego. Strony uczestniczące w sporze powinny przedstawić do sądu dowody na potwierdzenie swoich racji. Rozprawę kończy wydanie wyroku, który powinien opierać się na normach prawnych obowiązujących w chwili jego ogłoszenia. Jeśli wyrok nie satysfakcjonuje jednej ze stron ma możliwość odwołania się od niego do sądu wyższej instancji, mówimy wówczas o tzw. apelacji.
Niektóre postępowania sądowe kończą się zawarciem ugody pomiędzy stronami, oznacza to, że obie strony poszły na ustępstwa względem siebie.
Można wyróżnić tok postępowania zwykły opisany powyżej oraz postępowanie odrębne, rozstrzygane są wówczas sprawy inne, a będące w obszarze prawa cywilnego np. rozwód.
Zasady postępowania cywilnego:
• Zasada kontradyktoryjności (sporności) - proces prowadzony jest w formie sporu, zasada odnosi się głównie do postępowania procesowego
• Zasada dyspozycyjności (rozporządzalność) - głównym dysponentem postępowania sądowego jest powód, on z własnej woli wszczyna postępowanie i może je zakończyć niezależnie od sądu np. Zawierając ugodę lub rezygnując z roszczenia
• Zasada równości stron oraz uczestników postępowania - każda ze stron posiada takie same prawa w postępowaniu cywilnym
• Zasada ustności - obowiązuje w postępowaniu cywilnym, jednak dotyczy to głównie postępowania procesowego; w postępowaniu nieprocesowym oraz w przypadku środków odwoławczych wymagana jest zasada pisemności
• Zasada bezpośredniości - całość postępowania dowodowego musi odbyć się bezpośrednio przed sądem
Postępowanie pozasądowe - może być prowadzone przez sądy polubowne powołane na podstawie umowy stron postępowania. Może ono toczyć się także przed stałymi sądami polubownymi, jakimi jest na przykład Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej.
W postępowaniu cywilnym można wykorzystać także mediację. Prowadzi się ją na podstawie umowy stron albo na podstawie postanowienia sądu. W umowie strony określają przedmiot mediacji, osobę mediatora albo sposób jego wyboru. Mediatorem może być osoba fizyczna z pełną zdolnością do czynności prawnych. W Polsce istnieje wiele stowarzyszeń skupiających mediatorów. Ugoda zawarta przed mediatorem po jej zatwierdzeniu przez sąd ma taką moc prawną jak ugoda zawarta przed sądem.
Procedury odwoławcze w postępowaniu cywilnym:
Stronom postępowania cywilnego przysługują prawa do odwoływania się i zaskarżania decyzji i orzeczeń (wyrok, nakaz zapłaty, postanowienie) sądu.
Jednym z nich jest apelacja, jest ona konsekwencją przyjęcia zasady instancyjności w działalności wymiaru sprawiedliwości. Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji. Wnosi się ją do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, a terminie dwóch tygodni od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem, uzasadnieniem apelacji może być np. Pozbawienie prawa do obrony podczas procesu przed sądem pierwszej instancji, niezgodny z prawem skład sądu, a także rozsądzenie danej sprawy przez inny sąd.
Od prawomocnego wyroku, postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończącego w sprawie wydanego przez sąd drugiej instancji strona, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wnieść skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Podstawą skargi może być błędna wykładnia prawa lub naruszenie norm postępowania. Skargę kasacyjną wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia w uzasadnieniem stronie skarżącej. Skarga nie jest dopuszczalna, jeżeli przykładowo w sprawach majątkowych przedmiot sporu jest niższy niż 50 tys. zł. Skarga zostanie odrzucona również wtedym gry sprawa dotyczyła rozwodu, separacji czy kar porządkowych.
Kolejną formą odwoławczą jest zażalenie. Dotyczy ono orzeczeń sądu, najczęściej postanowień, które nie są rozstrzygające co do istoty sprawy, na przykład nakaz zapłaty. Najczęściej są to kwestie formalne związane z postępowaniem sądowym: zwrot pozwu, odmowa zwolnienia od kosztów sądowych, zawieszenie postępowania, oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem. Zażalenie składa się w ciągu tygodnia do sądu drugiej instancji.
