Ćwiczenia czytania ze zrozumieniem – język współczesny.
Przeczytaj uważne tekst, a następnie wykonaj umieszczone pod nim zadania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami – chyba że w zadaniu polecono inaczej. Udziel tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony. W zadaniach zamkniętych wybierz tylko jedną z zaproponowanych odpowiedzi.
Jerzy Bralczyk „Zwierzę tu i tam”
Zwierzę jest młodsze od zwierza, zwierz był w polszczyźnie notowany od czternastego wieku, w różnych zapisach i zapewne wymowach, bo też jako źwierz, a nawet źwirz. W prasłowiańskim był zver, co łączyło się z praindoeuropejskim ghuer- i greckim ther. Po łacinie ferus to „dziki” (to przymiotnik, a nie nazwa dzikich świń). Ten trop konstytuują niektóre języki germańskie (po niemiecku zwierzę to Tier, po szwedzku djur), a wśród słowiańskich właśnie polski, bo w innych eksponuje się zwierzęcą żywotność (po rosyjsku zwierzęta to żiwotnyje). Zgodne to z łaciną, w której zwierzęta to animalia (anima to najpierw był „powiew, wiatr”, a potem „życie i dusza”), co podtrzymują też nazwy w innych językach romańskich – i w angielskim. Polaków trochę mogło razić to połączenie duszy z bezdusznymi przecież z definicji zwierzętami.
A wracając do polszczyzny – zwierzę jako słowo jest młodsze i w tym sensie, że ma przyrostek –ę, właściwy nazwom istot młodych, podobnie jak na przykład żubrzę, lwię czy ptaszę. I, jak to bywa, to, co starsze, zostało przez młodsze wyparte i dziś zwierz jest właściwie archaizmem, mówi się o nim jeszcze czasem, gdy trzeba mówić o zwierzęciu jako grubym, wielkim i dzikim, ale ta staroświeckość czasem sprawia też, że mówienie o zwierzęciu jako o zwierzu przybiera barwy ironiczne. A gruby zwierz się sfrazeologizował i dobrze do człowieka się może odnosić. Oczywiści ważnego, chociaż i tak gruba ryba jest człowiekiem ważniejszym. W każdym razie to, że i zwierzę, i zwierz są równocześnie formami czasownika wyrażającego poufne wyznania, jest rezultatem tylko zabawnej homonimii – zwierzęcia z wiarą, stojącą za tym czasownikiem, nic jednak nie łączy.
Ze zwierza, albo już ze zwierzęcia, mamy zwierzynę i zwierzyniec, pierwsze słowo łowieckie, drugie – hodowlane. W zdrobnieniach zwierzak i zwierzaczek słyszymy dawnego zwierza, z kolei zdrobnienie zwierzątko jest już związane ze zwierzęciem. Do zwierzaczków i zwierzątek mamy stosunek miły, przemiły, są albo małe, albo młode, albo i małe, i młode. Aż chce się je pogłaskać, niezależnie od tego, czy one tego chcą. Mamy jednak także oprócz tego niepokojąco ambiwalentny przymiotnik zwierzęcy i dalej, od niego, zwierzęcość, a także już jednoznaczne zezwierzęcenie. O ile zwierzęcość w odniesieniu do zwierząt musimy uznać za naturalną, to w odniesieniu do nas samych jest określeniem cechy skrajnie negatywnej. Bywa bliska bestialstwu, też wziętemu od naszych mniejszych braci czy kuzynów – ciekawe skądinąd, że to zwierzęce określenie wiąże się akurat z okrucieństwem, choć przecież mogłoby się odnosić do innych cech, wśród których są i takie, których zwierzętom zazdrościmy… Na przykład instynktu, o którym zresztą i pozytywnie jako o zwierzęcym mówimy. Ale już zwierzęcy apetyt wydaje się nam nienaturalny, a zwierzęcy strach sam budzi przerażenie.
Sami od czasu do czasu uważamy się za zwierzęta, czasem dodając likwidujące nadmierną zwierzęcość przymiotniki, jak społeczne lub towarzyskie. Ale kiedy mówimy, że wychodzi z nas zwierzę, to potępienie tego jest oczywiste. A określenie grupy ludzi jako stada zwierząt skrajnie negatywnie ujmuje niektóre nasze stadne zachowania.
Nie należymy jednak do królestwa zwierząt, okazjonalnie uznawanie związków z nimi często służy właśnie podkreślaniu różnic. Ale w wielu sprawach zazdrościmy im, a w wielu pragniemy je naśladować. Rzadko się to udaje.
Na podstawie Jerzy Bralczyk, Zwierzę tu tam, „Wiedza i Życie” 2013,nr 12
Zadanie 1 (0-1)
Co odróżnia polski rzeczownik zwierzę od jego odpowiedników w łacinie, językach romańskich i języku angielskim?
