- komentarzem do przeżyć ludzi - po wieczornej kłótni w zamku ludzie są smutni (słotny poranek (ks.VI) - „Nieznacznie z wilgotnego wykradał się mroku, / Świt bez rumieńca, wiodąc dzień bez światła w oku./ Dawno wszedł dzień, a jeszcze ledwie jest widomy.“
- wpływanie na akcję (epizod utworu) - opos burzy (po bitwie z Moskalami – burza uniemożliwia Rosjanom dotarcie do Soplicowa (ks. X) -
„A już deszcz wciąż pluszczy
Jak z sita w gęstych kroplach. Wtem rykły pioruny,
Krople zlały się razem, to jak proste struny
Długim warkoczem wiążą niebiosa do ziemi,
To jak z wiader buchają warstami całemi.“
- ukazanie piękna ojczyzny - opis puszczy litewskiej (ks. IV) -
„A koło mnie srebrzył się tu mech siwobrody,
Zlany granatem czarnej zgniecionej jagody,
A tam się czerwieniły wrzosiste pagórki,
Strojne w brusznice,jakby w koralów paciorki.“
