Samotność może dotknąć człowieka z różnych powodów. Może być spowodowana odtrąceniem, odizolowaniem przez społeczność, w której żył, ale też może wynikać ze świadomego wyboru. W literaturze znajdziemy wiele przykładów ukazania samotności, będącej świadomym wyborem, wbrew pozorom dającej spełnienie.
Przykładem samotności z wyboru jest historia tytułowego bohatera „Legendy o świętym Aleksym“. Był on młodym, bogatym młodzieńcem, gdy zdecydował się opuścić świeżo poślubioną żonę i rodzinny dom, by poświęcić się służbie Bogu. Zabrane ze sobą pieniądze rozdał ubogim i ruszył w samotną drogę, by zbliżyć się do Stwórcy. Po wielu latach tułaczki nierozpoznany przez nikogo, Aleksy zamieszkał pod schodami swego rodzinnego domu. W pokorze znosił poniżenia, jakich doznawał od ludzi. Zmarł samotnie w skrajnej nędzy.
Aleksy trwał w samotności świadomie i wytrwale, traktując ją jako sposób na osiągnięcie celu, jakim było zbawienie i życie wieczne u boku Boga. Zbliżając się swoim życiem do Stwórcy czuł się szczęśliwym.
Samotnie żyła również tytułowa bohaterka utworu „Siłaczka“ Stefana Żeromskiego. Stasia Bozowska jako zdeklarowana pozytywistka wybrała pracę u podstaw, za sens swojego życia. Była świetną nauczycielką, pełną pasji i chęci do pracy. Zamieszkała na wsi, by móc pomagać najuboższym. W imię wyższych wartości zrezygnowała z życia osobistego i perspektywy większych pieniędzy. Ucząc wiejskie dzieci czuła się spełniona, choć samotna. Jako idealistka zawsze marzyła o życiu dla innych i cel ten spełniła.
Samotnikiem z wyboru był także Skawiński, bohater noweli Henryka Sienkiewicza „Latarnik“. Dawny powstaniec i emigrant, zmęczony wieloletnią tułaczką i trudnymi doświadczeniami, marzy przede wszystkim o spokoju i odpoczynku. Pragnie być sam. Jest przekonany, że samotność złagodzi jego tęsknotę za ojczyzną, przyniesie zapomnienie. Dlatego przyjmuje posadę latarnika i decyduje się na życie w odosobnieniu. Mimo monotonnych zajęć, czuje się na wyspie szczęśliwy.
Samotność ma różne oblicza, ale to niekoniecznie negatywny stan. Jak pokazują przykłady, dla niektórych była drogą do spełnienia swoich marzeń i ideałów, źródłem spełnienia i radości, dla innych upragnionym odpoczynkiem, ucieczką od trudów życia, możliwością wyciszenia i zgłębienia swoich własnych myśli.