XI i XII wiek to okres wychodzenia z zastoju gospodarczego Europy Zachodniej. Pierwsze symptomy poprawy pojawiły się w rolnictwie, w którym zaczęły się rozpowszechniać nowinki techniczne i pojawiać bardziej zaawansowane techniki produkcji.
Oznaką postępu było coraz powszechniejsze stosowanie żelaza w produkcji narzędzi rolniczych, dzięki czemu stały się one bardziej wydajne.
Uprawę roli zrewolucjonizowało wynalezienie i rozpowszechnienie pługa z żelazną odkładnicą. Dzięki niemu możliwa była głęboka orka przywracająca glebie żyzność. Możliwe również stało się zagospodarowanie omijanych do tej pory terenów z glebą żyzną, ale trudniejszą do uprawy. Nawet karczunek okazał się łatwiejszy, gdy masowo zastosowano żelazne siekiery i nową technikę karczunku.
Krajobraz europejskiej wsi coraz częściej urozmaicał widok młynów wodnych i wiatraków, których energię wykorzystywano nie tylko do przetwórstwa zbożowego, ale również do produkcji rzemieślniczej. Rozpowszechnienie się młynów wpłynęło na wzrost produkcji zboża, z którego wytwarzano mąkę.
Powszechnie stosowanym systemem uprawy roli stała się trójpolówka. Polegała ona na podziale gruntów ornych na trzy części zwane niwami, z której każdego roku jedna obsiewana była zbożem jarym, druga oziminą, a trzecią odłogowano. Uprawiana ziemia zachowywała żyzność dzięki corocznej rotacji upraw. Trójpolówka pozwalała jednocześnie na bardziej efektywne wykorzystanie zagospodarowanej ziemi, ponieważ każdego roku odłogowano tylko 1/3 gruntów, a nie ½, jak to było w przypadku starszej dwupolówki.
Przemiany społeczne na wsi
Zwiększający się dobrobyt wpłynął na wzrost liczby ludności. Zbiegło się to w czasie z wyraźnym wzrostem wydajności pracy rolników, w wyniku którego do uprawy tego samego areału gruntów potrzeba było mniejszej liczby ludzi. To względne przeludnienie wsi zostało szybko rozładowane poprzez zagospodarowanie dotychczasowych nieużytków. Feudałowie dysponujący sporymi zasobami ziem niezagospodarowanych rolniczo przystąpili do organizowania ich systematycznej kolonizacji.
Chłopi, którzy decydowali się opuścić dotychczasowe miejsca zamieszkania i udawali się na obszary nowo kolonizowane, otrzymywali tutaj ziemię na znacznie korzystniejszych warunkach. Zamieniano więc dokuczliwe daniny na płacony w ustalonej wysokości czynsz. Chłopi otrzymywali również samorząd, polegający na samodzielnym decydowaniu o sprawach wewnętrznych wsi, a zwłaszcza zagospodarowaniu gruntów wspólnych. Mogli również organizować tzw. ławę sądową, która była sądem wybieranym spośród mieszkańców wsi.
