Gustaw to romantyk, nieszczęśliwy kochanek, a ksiądz to racjonalista dlatego powstaje między nimi spór światopoglądowy.
Gustaw obrońca romantycznych ideałów, spirytualizmu i dziwów natury polemizuje z racjonalnymi poglądami księdza. Z powodu nieszczęśliwej miłości cierpi, a duchowny nie rozumie tego, bo ona przecież wciąż żyje. Miłość Gustawa jest dla niego czymś niepojętym, bo uważa, ze człowiek został stworzony nie dla łez i śmiechu, ale dla dobra innych ludzi.
Uważa Gustawa za szaleńca i nieszczęśnika, który dobrowolnie skazał się na przeżywane udręki. Gustaw jako zmarły posiada dar przenikania tajemnic bytu, ksiądz każdy cud stara się wytłumaczyć kierując się w życiu rozsądkiem. Dlatego też Dziady są dla niego jedynie zabobonem, z którym należy walczyć.
Bohaterowie nie mogą dojść do porozumienia, kierując się innym światopoglądem. Romantyk Gustaw kieruje się sercem, wiarą w połączenie „dusz bliźniaczych“, a Ksiądz racjonalista rozumem, tak jak mędrzec z „Romantyczności“, który kieruje się nauką, drwi z urojeń Karusi i wiary prostych ludzi. Oskarża tłum o bluźnierstwa wobec rozumu, uważając ich postępowanie za głupie i nierozsądne. Oni jednak wierzą dziewczynie, solidaryzują się z nią, wierzą w przenikanie się świata umarłych ze światem żywych. Także wierzy im narrator, mówiąc: „I ja to słyszę, i ja tak wierzę,/Płaczę i mówię pacierze.“
Gustaw jak i Karusia są wyrazem przekonani, że nie wszystko można wyjaśnić racjonalnie, człowiek nie żyje tylko rozumem, ale także uczuciami, potrafiąc korzystać ze swojej wyobraźni do łamania tego, „co rozum nie złamie“.
