ks. VII
5. Wszyscy zwolennicy zajazdu na Soplicowo.
7. Narrator nie jest pocieszony, widząc jak zawiść i gniew są elementami jednoczącymi szlachtę w złych zamiarach.
ks. VIII
1. Pohukiwanie puszczyka, szelest nietoperzy, odgłosy trzepoczących skrzydłami ciem i komarów.
2. Na niebie pojawiła się kometa, co ludzie postrzegali jako zły znak, zwiastun nieszczęść.
3. Tadeusz zagląda przez dziurkę od klucza, zdziwiło go, że Sędzia płacze i obejmuje Bernardyna również płaczącego.
4. Sędzia dowiaduje się od księdza Robaka, że jest on jego bratem, że chce odpokutować winy, że obawia się Gerwazego Rębajły, że w Dobrzyniu szlachta źle zrozumiała jego słowa i gotowa jest wszcząć powstanie.
5. Tadeusz chce wyjechać, bo wyzwał Hrabiego na pojedynek, a ponieważ pojedynki na Litwie są zakazane musi jechać do Księstwa Warszawskiego, a potem zgodnie z wolą ojca wstąpi do wojska. Jednak prawdziwy powód jest taki, że zakochał się w Zosi, a boi się, że Telimena nie dopuści do ich związku. Ponadto obawia się reakcji Zosi gdyby ta dowiedziała się o jego romansie z Telimeną.
6. Sędzia obiecuje, że jeśli Tadeusz woli Zosię, nic nie stoi na przeszkodzie, by została jego żoną.
7. Tadeusz na zarzuty Telimeny, usprawiedliwia unikanie jej tym, że obawia się, co ludzie powiedzą i że grzechem jest to, co ich połączyło. Telimena prosi, by potwierdził, że ją kocha. Tadeusz mówi, że ją bardzo lubi. Telimena rzuca się młodzieńcowi na szyję. Cieszy się, że ten ją kocha, gotowa jest jechać z nim choćby na koniec świata. Przerażony Tadeusz odpycha Telimenę i mówi jej, że nie ma zamiaru się żenić. Telimena oskarża go, że została oszukana i wykorzystana przez niego. Tadeusz stwierdza, że Telimena jest „głupia“.
7. Po rozmowie z Telimeną Tadeusz czuje, że skrzywdził kobietę Przez chwilę przychodzi mu na myśl, że zabije Hrabiego w pojedynku. Potem ma nieodpartą chęć, by utopić się w pobliskim stawie.
8. Uwięził ich przed Gerwazym i jego ludźmi.
9. Hrabiego przerywa zajazd, gdyż Woźny Protazy oznajmił mu, że wymuszony akt przejęcia Soplicowa nie będzie miał mocy.
10. Przybyła szlachta nie mogąc się dostać do dworu, udaje się do kuchni, gdzie je i pije.
12. Żądna krwi szlachta udaje się do kurnika i tam czyni rzeź na drobiu.
ks. IX
1. Zostali na dziedzińcu związani przez przybyłych Moskali.
2. Sędziego oswobodziła szlachta, przyjaciele i krewni, którzy przybyli mu na pomoc.
3. Ryków kazał zabrać im czapki konfederatki, płaszcze, żupany, a nogi zakuć w drewniane kłody.
4. Major Płut był, Polakiem, który przeszedł na stronę Moskali i zmienił nazwisko z Płutowicz.
5. Płut zażądał za każdą głowę tysiąc rubli.
6. Płut grozi Sędziemu, że w myśl „Żółtej Księgi” może wszystkich zesłać na Sybir lub na stryczek, jego także bo trzyma u siebie w karczmie podejrzanego o szpiegostwo Jankiela.
7. Z odsieczą przybył czterema wozami wypełnionymi bronią ks. Robak, Maciek – Rózeczka, Bartek – Prusak i Zan z Mickiewiczem.
8. Narrator mówi, że szlachta polska choć jest kłótliwa i porywcza, to nie jest mściwa.
9. Podstęp Robaka polegał na tym, że pod pretekstem wniszowania Moskalom za pojmanie Hrabiego zaproponował wspólne śniadanie, a oddziałowi Moskali wynieść beczkę siwuchy na dwór, żeby też ucztowali, na co zgodził się łut i Ryków. W tym czasie szlachta Dobrzyńska została uwolniona, zaczęła się walka, w której pijani Moskale nie mieli szans i zaczęli się wycofywać.
10. Tadeusz spoliczkował Płuta, stając w obronie Telimeny, gdy pijany Płuta chciał ją zmusić do tańca. Zdziwiony major chwycił za szpadę i ruszył na Soplicę i zabiłby go, gdyby nie Robak, który wydobył zza swojego rękawa pistolet i kazał strzelać Tadeuszowi.
11. Podczas bitwy Robak uratował Tadeusza i Hrabiego, którego osłonił ciałem i został postrzelony.
12. Moskale zostają pokonani, a Ryków ostaje wzięty do niewoli.
13. Rosyjskie przysłowie, wypowiedziane przez Rykowa: „Kto się mocno lubi i mocno się czubi“.