Odpowiedź :
Odpowiedź:
proszę
Wyjaśnienie:
Zjawisko terroryzmu jest bardzo trudne do jednoznacznego zdefiniowania. Wynika to
z wielopłaszczyznowości i niejednoznaczności pojęć, a także z odmienności punktu widzenia. Termin „terroryzm” wywodzi się od języka greckiego τρέω/treo – „drżeć, bać
się”; „stchórzyć, uciec” oraz łacińskiego terror, -oris – „strach, trwoga, przerażenie”, lub
„straszne słowo, straszna wieść” i pochodnego czasownika łacińskiego terreo – „wywoływać przerażenie, straszyć (Słownik języka polskiego 1979, s. 239). Na tej podstawie
można bardzo ogólnie zdefiniować terroryzm jako sianie strachu i grozy poprzez terror,
strach, przerażenie, trwogę oraz różne aspekty gwałtu i przemocy powodujące uczucie
strachu. Dlatego uznaje się terroryzm za akt gwałtu o znaczeniu międzynarodowym
(Liedel 2003, s. 9).
Bardziej szczegółowo terroryzm niepaństwowy można zdefiniować roboczo jako bezprawne, celowe użycie siły bądź przemocy wobec osób lub mienia, w celu zastraszenia lub
wywarcia wpływu na rząd, organizacje międzynarodowe oraz ludność cywilną. Istotą terroryzmu jest to, że przedmiotem działania terrorystycznego są osoby, które nie mają bezpośredniego wpływu na realizację celów, jakie chcą osiągnąć organizacje terrorystyczne. Zatem
działania terrorystyczne muszą się charakteryzować znacznym efektem psychologicznym i potencjalnie dużym efektem społecznym i medialnym, aby mogły być skuteczne.
Takie definicje są jednak zbyt ogólnikowe i w żaden sposób nie pozwalają autorytatywnie stwierdzić co jest, a co nie jest terroryzmem i kogo możemy określić mianem
terrorysty. Są one niewystarczające do uchwycenia niezwykle złożonego zjawiska, jakim
jest terroryzm. Brak ogólnie przyjętej definicji terroryzmu jest poważnym utrudnieniem
natury prawnej w międzynarodowej współpracy instytucjonalnej w zakresie zwalczania
terroryzmu oraz osadzania i przekazywania schwytanych organizatorów i sprawców zamachów terrorystycznych.
Charakterystyka pojęcia terroryzm
Kwestia pojęcia terroryzmu była wielokrotnie dyskutowana i opisywana, obecnie istnieje ponad dwieście definicji terroryzmu. Wspólne elementy dla większości definicji terroryzmu to:
p111
Pojęcie, geneza i klasyfikacja zjawisk terrorystycznych
stosowanie przemocy, siły lub groźby jej użycia, planowanie działania i jego cele, polityczne motywy, wywoływanie poczucia zagrożenia i strachu, wykorzystywanie mediów
w celu nagłośnienia danej sprawy oraz nieobliczalność działań sprawców.
W polskiej literaturze najczęściej spotyka się pogląd, że terror oznacza gwałt i przemoc silnych wobec słabszych, a terroryzm to gwałt i przemoc słabszych wobec silniejszych. Częste mylenie pojęć „terroru” i „terroryzmu” stwarza olbrzymie problemy przy
próbie zdefiniowania tego zjawiska. Terroryzm przybiera rozmaite formy i wyraża różne
treści, w zależności od miejsca i czasu jego występowania. Występuje wiele różnorodnych zjawisk, które są uznawane za akty terrorystyczne, co utrudnia opracowanie jednolitej koncepcji prawnej terroryzmu.
Spośród polskich politologów Bartosz Bolechów definiuje terroryzm następująco:
„Terroryzm jest formą przemocy politycznej, polegającej na stosowaniu morderstw
lub zniszczenia (albo zagrożeniem stosowania takich środków) w celu wywołania szoku
i ekstremalnego zastraszenia jednostek, grup, społeczeństw lub rządów, czego efektem
mają być wymuszenia pożądanych ustępstw politycznych, sprowokowanie nieprzemyślanych działań i/lub zademonstrowanie/nagłośnienie politycznych przekonań” (Bolechów 2003, s. 25).
W dalszej części incydentem/zamachem terrorystycznym autor nazywa „akt przemocy lub wiarygodnego zagrożenia jej użycia (oparty na typowych metodach terrorystycznych), przeprowadzony z pogwałceniem prawa, którego głównym celem jest zastraszenie rządu, społeczeństwa lub jakiejkolwiek jego części, co ma umożliwić realizację
założonych celów politycznych” (Ibidem).
Z kolei Adam Krawczyk podał nieco odmienną definicję. Za zjawisko terroryzmu
przyjął „proces oddziaływania ideologii (światopoglądu) poprzez akty przemocy (lub
groźbę ich użycia) zastosowane pośrednio lub bezpośrednio na rozmaite struktury decyzyjne, w celu poddania ich określonemu zachowaniu. Zjawisko to występuje często
wraz z innymi czynnikami mającymi na niego bezpośredni lub pośredni wpływ” (Krawczyk 2008, s. 12).
Terroryzm według Piotra Witkowskiego to: „stosowanie przemocy, gwałtu, okrucieństwa w celu zastraszania kogoś” (Witkowski 2000, s. 37). Według kolejnej definicji
terroryzm jest szczegółowym rodzajem działalności destrukcyjnej, skierowanej zarówno przeciwko pojedynczym osobom aparatu władzy (terroryzm indywidualny), jak
p112
Tomasz Wałek
również przeciwko przypadkowym członkom społeczeństwa przez zamachy na policjantów, urzędników czy cywili (terroryzm zbiorowy), powodując ofiary oraz wywołując
atmosferę strachu. Ofiarami takiej działalności są politycy, wojskowi, policjanci, a także
zwykli obywatele, bez względu na płeć, wiek, czy wykształcenie (Szafrański 2004, s. 5).
Problem ze zdefiniowaniem danego państwa czy organizacji jako „terrorysty” pojawia się gdy zaczyna się brać pod uwagę kwestię źródeł zaopatrzenia w broń i inne środki
walki oficjalnych i nieoficjalnych organizacji i grup terrorystycznych. Kłopoty z określeniem co jest, a co nie jest terroryzmem, wynikają w dużej mierze z silnych związków
tej tematyki z polityką. Wciąż nie są rozstrzygnięte następujące pytania: czy terroryzmem
jest zbrojne atakowanie polityków bądź funkcjonariuszy policji, czy w niektórych sytuacjach terroryzm może być usprawiedliwiony?, czy można mówić o terroryzmie stosowanym przez państwo?
Opinie wyrażane w tych kwestiach są zawsze uzależnione od przekonań moralnych
oraz poglądów politycznych obywateli, zazwyczaj kształtowanych przez media. Według
Ryszarda Grosseta „terroryzm to zmienna w czasie i przestrzeni metoda działalności
politycznej, uwzględniająca tradycję i sposoby walki politycznej charakterystyczne dla
danej kultury politycznej (cywilizacji), nielegalna w świetle obowiązującego prawa stanowionego, oddziałująca na sferę psychiki ludzkiej i wprowadzająca stan poczucia zagrożenia i strachu u adresatów zamachów (zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich)
oraz wymuszająca na nich określone zachowania zgodne z celami stosujących ją uczestników polityki” (Grosset 2009, s. 17).
Jarosław Tomasiewicz proponuje, aby terroryzmem nazwać: „systematyczne posługiwanie się aktami terroru indywidualnego dla osiągnięcia celu politycznego” (Tomasiewicz 2000, s. 12). Podobne stanowisko zajął Krzysztof Karolczak, który zjawisko terroryzmu uznaje za „politycznie umotywowane działanie, które przy użyciu dowolnych
metod zastraszających, ma doprowadzić do oczekiwanych zachowań obiektu, wobec
którego jest zastosowana” (cytat za: Jaroszyński 2003, s. 32).
Według Marka Madeja, terroryzmem jest „służąca realizacji określonego programu
politycznego przemoc lub groźba jej użycia ze strony podmiotów niepaństwowych (subtransnarodowych), która ma wzbudzić strach w grupie szerszej niż bezpośrednio zaatakowani i w ten sposób nakłonić rządy państw do ustępstwa lub doprowadzić do zniszczenia dotychczasowego porządku publicznego” (Madej 2001, s. 7). Albert Pawłowski
uważa, że terroryzm to „planowana taktyka działania politycznego zaangażowanych
p113
Pojęcie, geneza i klasyfikacja zjawisk terrorystycznych
osób, polegająca na stosowaniu spektakularnych środków fizycznych przeciwko osobistym i rzeczowym prawom drugich osób, w celu zwrócenia na siebie i swoje idee uwagi
publicznej bądź w zamiarze wywołania takiej grozy, aby osoby trzecie poczuły się zmuszone do zachowania się odpowiadającego terrorystom” (Pawłowski 1980, s. 9).
Zdaniem Bruce’a Hoffmana, „terroryzm można uznać za przemoc lub groźbę przemocy, która zmierza do osiągnięcia celów politycznych lub służenia takim celom”
(Hoffman 1999, s. 24). Zgodnie z definicją zaproponowaną przez Tadeusza Hanauska
„terroryzm jest to planowana, zorganizowana i zazwyczaj uzasadniona ideologicznie
działalność osób lub grup mająca na celu wymuszenie od władz państwowych, społeczeństwa lub poszczególnych osób określonych świadczeń, zachowań lub postaw, a realizowana w przestępczych formach obliczonych na wywołanie szerokiego i maksymalnie zastraszonego rozgłosu w opinii publicznej” (Hanausek 1980, s. 33). Inną definicję
pojęcia terroryzmu przedstawił Marian Flemming. Jego zdaniem „terroryzm to umyślne
działania stanowiące naruszenie prawa karnego i zmierzające w drodze aktów przemocy
lub zagrożenia takimi aktami do zastraszenia organów państwowych lub znaczących
odłamów społeczeństwa oraz do wymuszenia określonego postępowania” (Flemming
1996, s. 3).
Kwestia braków definicyjnych dotyczących zjawiska terroryzmu jest poważnym
utrudnieniem natury prawnej w międzynarodowej współpracy instytucjonalnej w zakresie zwalczania terroryzmu. Należy też zwrócić uwagę na fakt, iż terroryzm jest zjawiskiem dynamicznym, podlegającym ciągłej ewolucji. W celu zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom, zmiany w prawie powinny iść w parze z nowymi metodami walki
terrorystów. W ciągu ostatnich lat pojęcie słowa terroryzm uległo większemu umiędzynarodowieniu. We wszystkich krajach należących do Unii Europejskiej stworzono 28
niezależnych aktów prawnych, regulujących definicję oraz pojęcie terroryzmu jako zjawiska niezwykle niebezpiecznego. W kontekście prawa wspólnotowego Unii Europejskiej opracowano 25 rozporządzeń, dyrektyw, decyzji etc., skończywszy na prawie międzynarodowym, czyli konwencje, protokoły i umowy, których Rzeczypospolita Polska
jest sygnatariuszem – ponad 60 umów, porozumień bi- i multilateralnych. W sumie jest
to ponad 100 aktów prawnych, obowiązujących na terenie Unii Europejskiej.
p114
Tomasz Wałek
Według Komisji Europejskiej terroryzmem jest: „wszelkie celowe akty popełnione
przez pojedyncze osoby lub organizacje przeciw jednemu, lub kilku państwom, ich instytucjom lub ludności, w celu zastraszania oraz poważnego osłabienia lub zniszczenia
struktury politycznej, gospodarczej i społecznej kraju” (cytat za: Pawłowski 2001, s. 12).
Zgodnie z definicją Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy aktem terrorystycznym jest: „każdy czyn popełniony przez osobę lub grupę osób z udziałem przemocy lub groźby jej użycia przeciwko państwu, jego instytucjom, jego ludności w ogólności lub konkretnym jednostkom, motywowanym przez separatystyczne aspiracje,
ekstremistyczne koncepcje ideologiczne, fanatyzm lub irracjonalne i subiektywne czynniki, zorientowany na stworzenie klimatu terroru wśród osób publicznych, określonych
jednostek lub grup w społeczeństwie bądź w całym społeczeństwie” (cytat za: Jaskiernia
2002, s. 81).
Jedną z ważniejszych ustaw, regulujących kwestie terroryzmu jest w polskim systemie
prawnym ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
(Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu 2018).
Ustawa ta powołała do życia urząd Generalnego Inspektora Informacji Finansowej,
którego głównym zadaniem jest zwalczanie przestępstw finansowych i finansowania
terroryzmu. Ustawodawca definiuje akt terrorystyczny jako „przestępstwa przeciwko
pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne, przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu oraz przestępstwa określone w art. 134 i art. 136 Kodeksu karnego
(Ustawa – Kodeks karny, par. 20). Ustawodawca miał tu na myśli konkretne czyny zabronione zawarte w rozdziałach XVI i XX k.k., penalizujących przestępstwa przeciwko
pokojowi, ludzkości i przestępstwa wojenne oraz przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, a także w dwóch wymienionych artykułach tj. w art. 134 (napaść
na prezydenta RP) i art. 136 k.k. (napaść na głowę obcego państwa). Wspomniana
ustawa była początkiem regulacji zjawiska terroryzmu, a latach kolejnych była nowelizowana (m.in. 26 września 2002 roku, 25 czerwca 2009 roku).
System ochrony państwa przed zagrożeniami o charakterze terrorystycznym dopiero
podlega ciągłym zmianom i ulepszeniom. Największym jego problemem jest fakt, iż
materiał normatywny dotyczący przestępstw o charakterze terrorystycznym nie stanowi
zwartego kompleksu, a składają się nań zarówno źródła prawa krajowego takie jak
kodeks karny, ale także przepisy pozakodeksowe.
115
Pojęcie, geneza i klasyfikacja zjawisk terrorystycznych
Reasumując, działania terrorystyczne realizowane są z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (naciski psychiczne, przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków
wybuchowych), w warunkach specjalnie nadanego im rozgłosu i celowo wytworzonego
w społeczeństwie lęku, terror od terroryzmu różni się stosunkiem władzy i statusem
społeczno-prawnym podmiotów. Terroryzm jest stosowaniem aktów gwałtu i przemocy
przez pojedyncze osoby bądź organizacje działające w konspiracji przeciw istniejącemu
porządkowi ustanowionemu przez państwo podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań oraz świadczeń, często naruszające
dobra osób postronnych.
Geneza zjawisk terrorystycznych
Opracowania naukowe nie uściślają dokładnego czasu i miejsca pierwszych w historii
ludzkości aktów terrorystycznych. Przyjmuje się, że pierwszym w dziejach terrorystą był
Herostrates z Efezu, który w 356 p.n.e. podpalił świątynię Artemidy. Herostrates był
ubogim szewcem, chcącym uzyskać sławę poprzez zniszczenie budowli uważanej przez
Greków za jeden z ówczesnych cudów świata (Borkowski 2001, s. 20).
O stosowaniu terroryzmu można mówić również w przypadku antycznej Grecji,
gdzie zabójstwo tyrana uważano za usprawiedliwione. Seneka wprost stwierdził, iż dla
bogów nie ma milszej ofiary, niż krew tyrana. Przykładem skrytobójstwa było zabicie
Juliusza Cezara przez spiskowców 15 marca 44 r. p.n.e. Terroryzm pojawił się także w
Atenach, kiedy po klęsce w wojnie peloponeskiej Spartanie narzucili Ateńczykom władzę komisji oligarchicznej. W trakcie rządów Trzydziestu Tyranów stracono 1500 obywateli, a dalszych 5000 wyrzucono z Aten. Miasto ogarnięte zostało prześladowaniami
oraz plądrowaniem majątków (Ibidem, s. 21).
W Izraelu w I w. n.e. skrytobójstwem posługiwały się antyrzymskie stronnictwa zelotów i sykariuszy. W okresie od XI do XIII wieku na Bliskim Wschodzie systematycznie
stosowali terror asasyni (hasziszijun) – izmaelicka sekta specjalizująca się w skrytobójczych zamachach. W średniowieczu teorię uzasadniającą zabójstwo tyrana stworzył Jan
z Salisbury a rozwinęli ją w XVI w. monarchomachowie (Tomasiewicz 2000, s. 32).
Słowo terroryzm upowszechniło się w okresie Rewolucji Francuskiej, tak nazywano
p116
Tomasz Wałek
okres rządów Komitetu Bezpieczeństwa Publicznego a zasiadających w komitecie jakobinów zwano „terrorystami”. Słowo to oznaczało wówczas formę rządów polegającą
na praktyce stosowania krwawych represji.
Później stworzono pojęcie „terroru indywidualnego”, którym nazwano ataki opozycjonistów skierowane przeciwko przedstawicielom aparatu państwowego i klasy panującej. W tym okresie w publicznym gilotynowaniu, pacyfikowaniu i mordowaniu
więźniów zginęło około 40 000 ofiar. Około 300 000 Francuzów poddano represjom
i przetrzymywano w więzieniach. W niektórych rejonach Francji stosowano krwawe egzekucje i ludobójcze metody pacyfikacji bez żadnych postanowień sądowych (Bolechów
2012, s. 53). Pojęcie terroryzmu w czasach Rewolucji Francuskiej, które znacząco
odbiegało od jego późniejszych znaczeń posiada jednakże cechy łączące go ze swoją
nowoczesną odmianą, a są nimi: po pierwsze, brak przypadkowości i działania na oślep,
a po drugie cel, który temu przyświecał, tj. budowa lepszego, sprawiedliwego i nowego
społeczeństwa.
Terroryzm w kulturze Zachodu można było zauważyć dopiero w okresie wielkiej
rewolucji francuskiej. Był on utożsamiany ze zjawiskiem grozy i strachu, a jego celem
było zastraszanie wrogów rewolucji (Aleksandrowicz 2008, s. 45). Działania związane
z terroryzmem nasiliły się w drugiej połowie XIX wieku za sprawą anarchistów głoszących hasła buntu przeciwko ówczesnym porządkom społecznym. Terroryzm przełomu
XIX i XX wieku charakteryzował się buntem przeciwko tyranii władzy państwowej. Stał
się synonimem rewolucji, anarchizmu, ruchów separatystycznych oraz narodowych, stał
się on narzędziem walki ze strukturami państwowymi.
W roku 1874 we Włoszech odbyło się wiele zamachów terrorystycznych, w tym
okresie nastąpiły pierwsze zamachy na głowy państw. W najsłynniejszych zamach terrorystycznych zginęli: prezydent Francji Lazare Hippolyte Cornotw roku 1884; premier
Hiszpanii, José Canalejas de Castillo w 1897 roku; cesarzowa austriacka Elżbieta w roku
1898; król włoski Humbert w roku 1900; prezydent Stanów Zjednoczonych, William
McKinley w roku 1901; premier Hiszpanii, José Canalejas w roku 1912; następca tronu
austriackiego Ferdynand i jego żona Zofia w roku 1914.
Jednak z biegiem czasu celami terrorystów przestali być indywidualni politycy, a stawało się nim społeczeństwo lub określone jego grupy (urzędnicy państwowi, itp.). Celem ataków na społeczeństwo miało być wywołanie niechęci do rządu. Ataki terrorystyczne skierowane na przedstawicieli, administracji i policji były popierane społecznie.
p117
Pojęcie, geneza i klasyfikacja zjawisk terrorystycznych
W latach 30. XX wieku znaczenie pojęcia „terroryzm” uległo kolejnej ewolucji,
w tym okresie rzadziej posługiwano się tym pojęciem do określania ruchów rewolucyjnych oraz przemocy skierowanej przeciwko rządom oraz ich przywódcom. Rozwój
technologii zwiększał możliwości dokonywanych aktów terrorystycznych, w następstwie czego zmieniono cel wspomnianych zamachów. Celem ataków stały się m. in. autobusy, pociągi samoloty oraz statki. Od tego czasu rozpoczęła się inwazja zamachów
terrorystycznych na środki lokomocji.
W latach 70. i 80. XX wieku terroryzm nabrał charakteru międzynarodowego. Świadczyły o tym powiązania pomiędzy grupami terrorystycznymi wywodzącymi się z różnych państw. Akty terrorystyczne stały się jedną z najpopularniejszych metod walki politycznej wielu ugrupowań, które starają się rozwiązywać w ten sposób wiele problemów
społeczno-politycznych, religijnych i narodowościowych. W tym okresie pojawiło się
zjawisko wspierania finansowego i logistycznego terroryzmu przez niektóre kraje
(ZSRR, Kuba, Libia).
Na początku lat 80. XX wieku pojawił się terroryzm o podłożu religijnym. Jej początki łączy się z następującymi wydarzeniami: wybuchem rewolucji islamskiej w Iranie
oraz z inwazją ZSRR na Afganistan. Podczas wojny w Afganistanie (1979-1989) powstały komórki rekrutacyjne dla bojowników islamskich oraz sieć powiązań pomiędzy
walczącymi a wspierającymi ich społecznościami muzułmańskimi na świecie. 11 września 2001 roku doszło do największego w dziejach ataku terrorystycznego, zamachu na
World Trade Center i Pentagon (Bartnicki 2008, s. 97).
Cechą charakterystyczną terroryzmu religijnego jest odmienny system wartości, inne
mechanizmy legitymizacji i uzasadnienia, inne koncepcje moralności i inny światopogląd
terrorystów religijnych. Dla terrorysty religijnego przemoc jest przede wszystkim aktem
sakralnym, wypełnieniem obowiązku płynącego z boskiego nakazu (Capana 2007, s. 59).
Terroryzm nabiera w ten sposób wymiaru transcendentalnego, a jego sprawców nie obowiązują żadne polityczne, moralne czy praktyczne ograniczenia. Terroryści świeccy
rzadko dokonują aktów terroru na wielką skale, terroryści religijni natomiast często starają się wyeliminować dość szeroką kategorię nieprzyjaciół, toteż przemoc jest też na
większa skalę. Takie są też przyczyny większej liczby ofiar zamachów terrorystycznych
przeprowadzonych z przyczyn religijnych.
p118
Tomasz Wałek
Ponadto terroryści świeccy starają się poprzez swoją działalność odwoływać się do
swojego elektoratu, członków społeczności lub też swoich sympatyków. Terroryści religijni traktują swoja misję jak wojnę totalną i nie starają się odwołać do żadnych grup
społecznych. I wreszcie, terroryści świeccy i religijni różnią się zasadniczo odmiennym
sposobem postrzegania siebie i swojej działalności. Dla terrorystów świeckich przemoc
jest sposobem na dokonanie zmian, w których wyniku powstanie nowy system. Terroryści religijni postrzegają siebie nie jako część systemu który trzeba zmienić, ale jako
bojowników zasadniczych zmian istniejącego porządku (Dziekan 2008, s. 129).
Terroryzm w XXI wieku ujawnia się w czynach bezprawnych. Najczęściej takimi
czynami są: uprowadzanie i zawładnięcie samolotów, uprowadzanie innych środków komunikacji (np. statków, pociągów, autobusów) razem z pasażerami w charakterze zakładników, akty sabotażu gospodarczego, włamania, napady, żądania okupu, zabójstwa
– zamachy na życie, zdrowie czy wolność przedstawicieli władz, a także osób, które
podlegają ochronie międzynarodowej, uprowadzanie i przetrzymywanie w charakterze
zakładników osób, które pochodzą z innych państw niż teren działania terrorystów (np.
dziennikarzy, duchownych), użycie broni automatycznej, rakiet i ładunków wybuchowych w miejscach publicznych i wywołanie dzięki temu szczególnego zagrożenia dla
osób postronnych (Dziekan 2008, s. 132).
Większość działań terrorystycznych jest związana z braniem zakładników, w celu
nasilenia dramatyzmu akcji terrorystycznej, zdobycia rozgłosu dla głoszonej idei, a także
umocnienia pozycji terrorystów przy pertraktacjach. Ponadto, terroryzm wiąże się często
z handlem ludźmi, handlem narkotykami, bronią oraz materiałami rozszczepialnymi (np.
rakiety). Sprzyjające warunki do rozwoju terroryzmu oraz działania organizacji o charakterze terrorystycznym stwarzają: terroryzm bliskowschodni, fundamentalizm muzułmański (dżihad), tendencje nacjonalistyczne w byłej NRD, nacjonalizm postsowiecki,
rozpad Jugosławii (Horgan 2008, s. 38).
Obecnie wielu specjalistów uważa, że celem ataku terrorystycznego nie jest wcale
popełnienie konkretnego przestępstwa, ale wywołanie określonego efektu ze strony
władz lub opinii publicznej. Często mówi się, że akty terroryzmu są „specyficznym teatrem, gdzie celem jest określony efekt i reakcja widza” (Szafrański 2007, s. 71). Dodatkowym niebezpieczeństwem jest fakt, iż terroryzm jest w stosunkach międzynarodowych zjawiskiem bardzo dynamicznym i wręcz nieprzewidywalnym. Oznacza to
jednocześnie, że w związku z szybkim rozwojem techniki może on przybierać różne
p119
Pojęcie, geneza i klasyfikacja zjawisk terrorystycznych
formy, trudne do przewidzenia. Jedną z takich form jest dziś cyberterroryzm. Polega on
na próbie zastraszania rządów, grożąc im paraliżem różnych systemów komputerowych,
sterujących ważnymi procesami i dziedzinami gospodarki, takimi jak finanse, bankowość i obronność kraju, czy systemy zaopatrujące miasta w wodę, odpalające rakiety
balistyczne itp. (Zasieczna 2004, s. 56).
Klasyfikacja pojęcia terroryzmu
Istnieje wiele rodzajów terroryzmu. Terroryzm to też odpowiednia taktyka sprawców,
która może przybierać różnego rodzaju formy. Są one między innymi ofensywne,
defensywne i represywne (Indecki 2005, s. 29). Ze względu na kryterium podmiotu prowadzącego działalność terrorystyczną można wyróżnić (Kowalczyk, Wróblewski 2006,
s. 60):
• terroryzm państwowy (stateterrosism) – zastraszające działanie władzy państwowej wobec obywateli. Są to różne formy zaangażowania państwa w działalność o charakterze terrorystycznym oraz udzielanie schronienia i wsparcia
finansowego grupom terrorystycznym;
• terroryzm antypaństwowy (anti-stateterrosism) – dokonywany przez ruchy, ugrupowania lub pojedyncze osoby, dążące do destabilizacji struktur państwa oraz porządku społecznego.
Ze względu na kryterium motywacji wyróżnia się (Zasieczna 2004, s. 72 ):
• Terroryzm polityczny (political terrorism) – terroryści, wywołując stan zastraszenia, kierują się motywami politycznymi, w tym także kwestiami religijnymi lub ideologicznymi. W ramach terroryzmu politycznego wyróżnia się:
⋅ terroryzm represywny (repressive), wykorzystywany głównie przez
państwo i jego aparat policyjny do poskromienia oraz podporządkowania
określonych grup i jednostek,
⋅ terroryzm subrewolucyjny (sub-revolutionary), działalność motywowanych ideologicznie niewielkich grup lub jednostek, które stosują przemoc w różnych celach, np. zastraszania, ukarania lub zemsty, lecz nie są
w stanie przeprowadzić fundamentalnych zmian.
⋅ terroryzm rewolucyjny (revolutionary), którego celem jest rewolucja
zmierzająca do zasadniczych przemian w strukturze państwa.
p120
Tomasz Wałek
• Terroryzm niepolityczny (non-political terrorism) – nie mającego żadnego powiązania z polityką, władzą, ze względu na motywację działania, można natomiast
wyróżnić:
⋅ terroryzm kryminalny (criminal terrorism), obejmuje przestępstwa
pospolite, popełniane przez sprawców wykorzystujących terrorystyczne
metody działania w celu osiągnięcia zysku.
⋅ terroryzm patologiczny (pathological terrorism), to akty terrorystyczne popełniane przez osoby z zakłóceniami czynności psychicznych,
których motywy nie dają się jednoznacznie ustalić, niewątpliwie są efektem
frustracji lub nienawiści odczuwanej wobec określonych osób, grup społecznych lub instytucji.
Dodatkowo w literaturze (Pawłowski 1991, s. 94) terroryzm został dodatkowo sklasyfikowany jako:
• Terroryzm indywidualny (individual terrorizm) – akty przemocy skierowane przeciwko życiu osób, dobranych konkretnie albo oznaczonych zaledwie
grupowo.
• Terroryzm ekonomiczny (economy terrorizm) – to terroryzm, który godzi
„w zastane stosunki gospodarcze, a zwłaszcza w prawo wykonywania tytułu
własności przez fabrykantów, itd.
• Terroryzm represyjny (repressive terrorizm) – stosowany przez dominującą
grupę społeczną, której przywileje zostają zagrożone.
• Terroryzm powstańczy (insurectionary terrorizm) – o charakterze
etniczno-nacjonalistyczno-separatystycznym.
• Terroryzm społeczno-rewolucyjny (socio-revolutionary terrorizm) –
dążący do zmian politycznego systemu.
Andrzej Pawłowski klasyfikuje również terroryzm ze względu na taktyki działań sprawców. Ze względu na to kryterium wyróżnia terroryzm regresywny, terroryzm defensywny i terroryzm ofensywny. Kolejnym kryterium podziału zaproponowanym przez
tego autora są założenia programowe organizacji terrorystycznych. Biorąc pod uwagę
to kryterium, wyróżniamy terroryzm sprawczy bezpośredni (dotyczący celów obliczonych na własną skuteczność), terroryzm sprawczy pośredni (który zmierza do
p121
Pojęcie, geneza i klasyfikacja zjawisk terrorystycznych
wymuszenia zmiany kursu w polityce bez przejęcia władzy) i terroryzm propagandowy (który ma być detonatorem buntu mas). Warto również pamiętać o zasięgu terytorialnym zjawiska terroryzmu, który wprowadza podział terroryzmu na terroryzm
międzynarodowy oraz terroryzm krajowy (wewnętrzny).
Wnioski
Reasumując, terroryzm choć jest zjawiskiem znanym od wieków, to wciąż jest swoistym
fenomenem, czymś trudnym do zrozumienia, problemem złożonym, niezwykle dynamicznym, przez co badania nad nim są bardzo utrudnione. Potwierdza to także kłopot
z przyjęciem jednej, uniwersalnej definicji terroryzmu przez Organizację Narodów
Zjednoczonych, której wciąż nie ma, co poważnie utrudnia prowadzenie z nim skutecznej walki.
Literatura
Aleksandrowicz T. (2008), Terroryzm międzynarodowy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
Bartnicki A. (2008), Konflikty współczesności, [w:] Konflikty współczesnego świata, (red.) Bartnicki A., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Bolechów B. (2003), Terroryzm w świecie podwubiegunowym. Przewartościowania i kontynuacje,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń
Borkowski R. (2001), Terroryzm, [w:] Konflikty współczesnego świata, (red.) Borkowski R.,
Wydawnictwo AGH, Kraków
Capana E. (2007), Terroryzm i zamachy samobójcze: muzułmański punkt widzenia, Dialog,
Warszawa
Dziekan M. (2008), Dzieje kultury arabskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Flemming M. (1996), Terroryzm polityczny w międzynarodowym prawodawstwie, „Wojskowy
Przegląd Prawniczy” nr 1
Grosset R. (2009), Istota terroryzmu, [w:] Zabić tysiące, przestraszyć miliony. Zagrożenia terrorystyczne
i szanse na skuteczną obronę, (red.) Grosset R., Wyższa Szkoła Zarządzania i Prawa im.
Heleny Chodkowskiej w Warszawie, Warszawa
p122
Tomasz Wałek
Hanausek T. (1980), W sprawie pojęcia współczesnego terroryzmu, „Problemy Kryminalistyki”
nr 143
Hoffman B. (1999), Oblicza terroryzmu, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa
Horgan J. (2008), Psychologia terroryzmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Indecki K. (2005), W sprawie definicji normatywnej terroryzmu, [w:] Przestępczość zorganizowana.
Świadek koronny. Terroryzm w ujęciu praktycznym, Wyd. Zakamycze, Kraków
Jaroszyński K. (2003), Koncepcja współczesnych działań antyterrorystycznych, „Zeszyty Naukowe AON” nr 1
Jaskiernia A. (2002), Uwarunkowania skuteczności zwalczania terroryzmu w świetle prac Rady
Europy, „Biuletyn Informacji Rady Europy” nr 1
Kowalczyk K., Wróblewski W. (2006), Oblicza współczesnego terroryzmu, Wydawnictwo
Adam Marszałek, Toruń
Krawczyk A. (2008), Wokół definicji terroryzmu, Histmag.org, https://histmag.org/Wokoldefinicji-terroryzmu-2399
Liedel K. (2003), Zwalczanie terroryzmu lotniczego. Aspekty prawnomiędzynarodowe, Wydawnictwo Jurysta, Warszawa
Madej M. (2001), Międzynarodowy terroryzm polityczny, Ministerstwo Spraw Zagranicznych,
Warszawa
Pawłowski A. (1980), Terroryzm polityczny w Europie w XIX i XX wieku, Lubuskie Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra
Pawłowski A. (1991), Typologia terroryzmu politycznego, [w:] Terroryzm polityczny, (red.) Muszyński J., PWN, Warszawa
Pawłowski J. (2001), Terroryzm schyłku XX wieku, Biblioteczka „Wojska i Wychowania”
Słownik języka polskiego (1979), PWN, Warszawa
Szafrański J. (2004), Współdziałanie jednostek obrony terytorialnej i policji w walce z terroryzmem,
Wydział Wydawnictw i Poligrafii Wyższej Szkoły Policji, Szczytno
Szafrański J. (2007), Zjawisko współczesnego terroryzmu, w: Współczesne zagrożenia terroryzmem
oraz metody działań antyterrorystycznych, (red.) Szafrański J., Wyższa Szkoła Policji w
Szczytnie, Szczytno
Tomasiewicz J. (2000), Terroryzm na tle przemocy politycznej. Zarys ency
