zalety szlachty: patriotyzm, waleczność, solidarność w obliczu zagrożenia bytu narodowego, gościnność, szczerość, przywiązanie do tradycji, umiejętność wybaczania (umierający Stolnik przebacza Jackowi)
wady szlachty: duma, pycha, warcholstwo, kłótliwość, pieniactwo, łamanie prawa (zajazd jako sposób dochodzenia swoich praw, nie zawsze słusznych), brak wykształcenia
bogactwo szlacheckich obyczajów:
- szlacheckie polowania
- parzenie kawy
- taniec poloneza
- zachowanie hierarchii na spacerze, zasiadaniu przy stole
- szlacheckie uczty
- grzybobranie
- gościnność;
- wzywanie gości i domowników na obiad dzwonieniem
- odmawianie pacierza przed posiłkiem;
- usługiwanie damom przy stole
- nauka grzeczności
- tradycyjny strój
- pojedynki, zajazdy
- przydomki;
- rozmowy polityczne w karczmie.
1. szlachta zamożna: Stolnik Horeszko, Hrabia
2. szlachta średnio zamożna: Sędzia Soplica, Podkomorzy
3. szlachra zaściankowa: ród Dobrzyńskich: Maciej Dobrzyński, Bartek Brzytewka,
Maciej Chrzciciel, Bartek Prusak.
ostatni:
- „ostatni z rodu Horeszków, Stolnik”,
- „Gerwazy – pozostały ostatni Horeszków dworzanin”,
- „ostatni z Horeszków, chociaż po kądzieli”,
- „ostatni woźny trybunału”,
- „ostatnia uczta staropolska”,
- „to już ostatni, co tak poloneza wodzi”,
- „taki miał koniec ostatni zajazd na Litwie“
