Motyw snu, który według teorii Freuda jest wyrazem podświadomości, ukrytych ludzkich dążeń, pragnień, fascynacji, często pojawia się w wielu dziedzinach sztuki. W literaturze odgrywał ważną rolę w kreowaniu bohaterów. Sen ukazuje ich rozterki, lęki , niepokoje a także żądze.
Sen ukazuje rozterki Benedykta Korczyńskiego, bohatera powieści „Nad Niemnem“ Elizy Orzeszkowej.
Bohater jest dobrym gospodarzem, ciężko pracującym, aby zapewnić byt rodzinie. Kary pieniężne nałożone przez zaborców, konieczność spłacania długów zmusiły go do zastawienia domu i są źródłem jego nieustannej troski o to, czy podoła przyjętym zobowiązaniom. Trudności finansowe stają się przyczyną jego gwałtowności i przepełniającej go goryczy, strachu przed utratą majątku, co przekłada się na jego sny.
Śni o spustoszeniu jakie robi wojsko pruskie, zjawiające się w Korczynie. Gdy pojawia się nadzieja na jego odejście, nadchodzi kolejne. Po takim śnie Benedykt budzi się „cały w potach“ i nazajutrz chodzi jak struty.
Sen obnaża prawdziwą naturę Senatora Nowosilcowa , bohatera „Dziadów cz. III“ Adama Mickiewicza. Ujawnia się jego chorobliwa ambicja i żądza władzy. Jest w łasce u cara lecz boi się, że car może go jej pozbawić.
Podczas snu dręczony jest przez diabły koszmarami. Najpierw śni o swojej wielkości, łasce cara dzięki której otrzymuje zaszczyty, pieniądze i ordery. Cały dwór zazdrości mu, wszyscy kłaniają się w pas, wręcz boją się go. Jednak sytuacja zmienia się, gdy kapryśny car pozbawia go swej łaski i w jednej chwili Senator staje się nikim. Ci, którzy przed momentem płaszczyli się przed nim, kłaniali teraz drwią sobie z niego i drwią. Koszmary senne dręczą bohatera aż do świtu, do czasu, gdy jego dusza wraca do ciała, które diabły nazywają „brudną psiarnią“.
Z kolei w powieści Bolesława Prusa „Lalka“ jedna z bohaterek Izabela Łęcka śni sen, który jest odzwierciedleniem jej niepokojów po pierwszym spotkaniu ze Stanisławem Wokulskim. Śni, że podróżuje powozem „na krawędzi pierścienia" .Widzi w sennych majakach Wokulskiego i zapamiętane przy pierwszym spotkaniu jego czerwone ręce .
Sen Izabeli ujawnił jej skrywaną niechęć i odrazę do Wokulskiego, człowieka „nie jej gatunku".
Natomiast koszmary senne dają wyraz wyrzutom sumienia i lękom przed ujawieniem okrutnej zbrodni Rodiona Raskolnikowa , bohatera „Zbrodni i kary“ Dostojewskiego.
Młody, były student dla zdobycia pieniędzy dokonuje zbrodni na starej lichwiarce i jej siostrze, przypadkowym świadku zabójstwa. Po tym czynie dręczą go senne koszmary. W jednym z nich śni o tym, że udaje się na miejsce zbrodni i znów uderza siekierą swoją ofiarę, która jednak nadal żyje zaśmiewając się z niego. Ciosy są powtarzane , ale nadal nieskuteczne, a gdy Rodion chce wycofać się z mieszkania, korytarz pełen jest ludzi.
Sen ujawnia najgłębiej skrywane lęki bohatera, budzi się w nim panikę przed wyjawieniem makabrycznej tajemnicy i wyrzuty sumienia prowadzące niemal do obłąkania .
Artyści w swoich dziełach poprzez wykorzystanie motywu snu ukazują całą prawdę o bohaterach, obnażając ich prawdziwą naturę oraz lęki, gdyż jak pisał Freud „Marzenia senne są dziełem i pewnego rodzaju wypowiedzeniem się śpiącego”.