Tom I: Jesień
Akcja powieści rozpoczyna się w porze wykopków. Najbogatszy gospodarz we wsi, Maciej Boryna, zamierza się ożenić, mimo iż jego dzieci domagają się podziału należącej się im ziemi. Decyduje się starać o rękę Jagny Paczesiówny, córki Dominikowej. Dziewczyna godzi się na ślub z Boryną. Jagna wyróżnia się spośród wiejskich dziewcząt wrażliwością i urodą. Odbywa się jarmark w Tymowie, po którym Boryna wraca z Dominikową i daje do zrozumienia, że ma zamiar starać się o Jagnę. Otrzymując ciche pozwolenie, wysyła swatów. Jego oświadczyny zostają przyjęte, zwłaszcza że zostały poparte zapisem ziemi dla Jagny.
Antek Boryna, syn Macieja, buntuje się jednak przeciw temu małżeństwu - Jagna jest jego kochanką. Nie wyobraża sobie, że będą mieszkali pod jednym dachem. Ostatecznie po jednej z awantur Antek i jego żona Hanka z dzieckiem opuszczają zagrodę Borynów. Pod koniec jesieni odbywa się wesele. Kiedy w chacie Dominikowej trwa huczna zabawa, w stodole u Borynów umiera ich wierny parobek, stary Kuba, postrzelony przez leśniczego, kiedy kłusował w lesie. Nie mogąc znieść bólu toczonej gangreną nogi, odcina ją sobie siekierą.
