Janusz Wiśniewski PRACA I PRAWNE PODSTAWY JEJ WYKONYWANIA Praca jest pojęciem wieloznacznym. Poglądy na pracę zależą od wizji natury człowieka oraz od wpływu religii, tradycji, filozofii, które ją kształtują. Każda z dziedzin badawczych przyjmuje własną perspektywę rozumienia pracy, co sprawia, że różne jej właściwości są eksponowane albo pomijane.W dzisiejszych czasach gospodarka i społeczeństwo postmodernistyczne coraz większe zainteresowanie wykazują pracą specjalisty i menedżera zarządzającego wiedzą. To właśnie wiedza jest najbardziej wartościowym narzędziem, materiałem i wytworem pracy. Praca wykorzystująca zaawansowaną wiedzę wytwarza najbardziej oczekiwany produkt. Znaczenie wiedzy znalazło odbicie w pojęciu „społeczeństwa wiedzy” charakteryzującego dzisiejsze czasy: ponowoczesność.To niewątpliwie sprawia, że z estymą odnosimy się do pracy wymagającej wiedzy i predyspozycji społecznych, stwarzającej perspektywy rozwoju i awansu (Rynek pracy…). Żałować jednak należy, iż z drugiej strony niskim etosem obdarza się pracę wymagającą zwłaszcza wysiłku fizycznego oraz pracę o małej złożoności, monotonną. Wprawdzie praca o takich znamionach w określonych przypadkach może nie być źródłem satysfakcji czy też spełniać celów pozafinansowych, wcale to jednak nie oznacza, że nie zasługuje na szacunek społeczny. Stąd też, zwłaszcza w literaturze przedmiotu, powinno się unikać takich określeń, jak: „praca na zmywaku”, czy też stwierdzeń: „w Polsce mentalnie preferowana jest kariera w korporacji, a jeżeli pracy w korporacjach brakuje, to zostaje posada kelnera”. W rozważaniach o pracy warto podnieść, że we współczesnych formach pracy można odnaleźć echa z poprzednich epok. W gospodarce pokapitalistycznej praca wróciła do swoich korzeni. Elastyczne formy wykonywania pracy, takie jak praca w domu lub telepraca, zmieniają wiele właściwości zatrudnienia charakterystycznych dla społeczeństwa nowoczesnego, panującego przez ostatnie ponad 100 lat. Miejscem pracy stał się ponownie dom, a pracownicy utożsamiają się z produktem własnego trudu. Telepraca czy praca w domu pozwalają wykorzystać własny rytm w dogodnej dla pracownika porze dnia, wykonywać pracę na przemian z innymi czynnościami domowymi. Praca nabrała niepowtarzalnego, indywidualnego charakteru, przez co odzyskała wartość gratyfikacyjną, samą w sobie, stała się źródłem zadowolenia i dumy. Podobnie jak w starożytności człowiek identyfikuje się z pracą i jej rezultatem, pragnie dzieło swojej pracy naznaczyć pięknem i smakiem. Tak jak w feudalizmie i liberalnym kapitalizmie praca przynosząca zadowolenie jest wartością o ograniczonym dostępie, należy o nią zabiegać i szanować ją. Jak we wczesnym kapitalizmie praca pomaga kształtować charakter i rozwija człowieka. Jednocześnie z całą mocą należy podkreślić, że pewne typy pracy zawodowej mają nadal znamiona pracy niewolniczej. W liberalnym kapitalizmie zdarza się często, że nadzór i stymulacja ekonomiczna są jedynymi czynnikami kształtującymi morale.Nie wolno także nie dostrzegać, że w gospodarce światowej, oplecionej kilkudziesięcioma sieciami wielkich korporacji, zdaje się zanikać różnorodność i odmienność. Także w Polsce coraz częściej pracę wykonuje się od godz. 9 do 18 z przerwą na lunch. Pracownicy ubierają się w uniform służbowy lub nieformalnie określony garnitur z jasną koszulą. Nieodłącznym emblematem staje się tzw. smycz z przyczepionym identyfikatorem lub kartą chipową otwierającą drzwi do różnych części biurowego molocha .Konstatując, praca może być wartością autoteliczną lub instrumentalną, może mieścić się wysoko lub nisko w hierarchii wartości człowieka, łączyć w sobie elementy zabawy, twórczości i aktywności. Ostatnio wyrażono pogląd, że praca zarobkowa przestaje być relacją prywatną, a staje się relacją społeczną czy też raczej solidarnościową. Pracodawcy zaś powinni być może pogodzić się z tym, że praca to pewne powszechne dobro, a nie kolejny towar, który kupuje się na wolnym rynku. Powinni być dumni z tego, że dają pracę i nie traktować każdego prawa pracowniczego jako ograniczenia swojej wolności gospodarczej. Jest to interesujący pogląd, niemniej w istotnym stopniu zdaje się wpisywać w promowany w Polsce kod kulturowy „ucz się, a dostaniesz dobrą pracę” . Oczywiście tę „dobrą pracę” da pracodawca lub państwo, które znowu staje się cenionym żywicielem i pracodawcą. Oczekiwanie, że pracodawca bądź państwo „da pracę”, zdaje się wynikać po części z naszej mentalności, a po części z systemu naszej edukacji. Uczymy bowiem przede wszystkim wykonawców pracy, a nie tych, którzy pracę powinni „wymyślać”. Banalna prawda jest zaś taka, że by dawać, dzielić, trzeba najpierw stworzyć.
Roch Sulima PRACA I PRACOWITOŚĆ W KULTURZE POLSKIEJ Wśród klasycznych cnót moralnych, zwanych też kardynalnymi, a więc roztropności, sprawiedliwości, umiarkowania, męstwa, nie było pracowitości. Nie mogła się ona pojawić w platońskim systemie wartości, nie mogła też w ,,etosie człowieka słusznie dumnego", sformułowanym przez Arystotelesa. Antyczne poglądy na pracę ,, były nie tylko poglądami, ile sądami wartościującymi, dodatnimi dla możnych, ujemnymi dla prostaczków". Etos pracy/ pracowitości wtrąca się dopiero w tych aksjologiach, które można nazwać sformułowanymi. Treść tych aksjologii wyraża się w koncepcjach filozoficznych kodeksach moralnych i religijnych, ideologiach politycznych- z właściwą dla nich semiotyką i narracjami pracowitości, a wreszcie - na co kładę szczególny nacisk - pracowitość może wyrażać się w samowiedzy obyczajowej ,, pracujących"/,,pracowitych", artykułowanie w tekstach folkloru, przekazach towarzyszących wielkim przesileniem społecznym, utopiach i ,,spektaklach pracowitości ". Obok Obok pragmatycznego wymiaru pracowitości możemy odnotować - w obiegach kultury popularnej proces swoistego przesunięcia tradycyjnych wyobrażeń etyki pracy do sfery gier kulturowych, gdzie aktywność, sprawność, kreatywność mogą być waloryzowane jako pogłos dawnej etyki ,, dzielności". Kiedy etyka pracy traci swoje realne odniesienia, zaczyna żyć w formach symbolicznych, konstytuuje bądź odnawia stare społeczne mitologie, które uobecniają się w spektaklach czy symulacjach pracowitości, takich jak demonstracyjne ,,krzątanie się" w miejscu pracy czy w mieszkaniu, jak spektakularne pełnienie ról konsumenckich, zabawowych, zapisywanych w scenariuszach kultury konsumenckiej. Pogłosem pracowitości mogą być różne formy działania, które znajdują wyraz w przestrzeni publicznej. Można działać ,,pracowicie" niejako pracowitość symulować, przez praktykowanie kultów cielesności (kultura ,, wizerunków", rekreacja, moda, pilność w przestrzeganiu reżimów dietetycznych, kosmetologicznych, potwierdzać się przez uczestnictwo w nowych ruchach społecznych czy ,,kulturach oporu". Pracowitość może mieć się doskonale w - otwieranych przez style kultury współczesnej - rozlicznych dziś niszach ,,pracy ręcznej", które stają się materialnymi operatorami dyskursów tożsamościowych, samorealizacyjnych, gier estetycznych i rynkowych. Etyka pracy podlega dziś relatywizacji, towarzyszą jej postawy ambiwalentne. [...] Tak jak kiedyś Montaigne pisał o konstruktywnym posługiwaniu się samotnością, tak dziś można pisać o konstruktywnym posługiwaniu się ,,nicnierobieniem", czyli niepróżnującym próżnowaniem jako czynną formą społeczną. Ambiwalencje towarzyszące przez stulecia waloryzacjom pracowitości, stanowiących jednak swoiste podziemie oficjalnych światopoglądów, poświadczane są wyjątkowo często w kulturze współczesnej, przede wszystkim w jej obiegach potocznych. Obok form ludycznych, karnawalizujących. przedrzeźniających etykę pracy są również - w potocznym obiegu - teksty w funkcji normatywnej. np. ,, Mądry żyje z głupiego, a głupi żyje z pracy." Na przełomie XX i XXI wieku pole semantyczne ,,pracy" wyznaczone jest przez dwa słowniki. Jeden z nich, jak się wydaje, w praktyce dominujący, odnosi się do rozległego pola ,,kultury organizacyjnej" , drugi - uobecnia się, w narastających u nas w ostatniej dekadzie ,,narracjach osobowych", sytuuje pracę w planie niezbywalnei aksologii.
zadanie 1 Co charakteryzuje dobrą pracę? Sformułuj na ten temat trzy tezy, wynikające z tekstu Janusza Wiśniewskiego.
zadanie 2 Wyjaśnij w jakim celu Roch Sulima a) wykorzystał w tekście nazwisko Michela Montaigne'a b) zacytował przysłowie
zadanie 3 Na podstawie obu tekstów zredaguj syntetyzującą notatkę na temat : współczesne rozumienie roli i znaczenia pracy. Twoja praca powinna liczyć 60-90 słów.
