Odpowiedź :
Przebieg działań wojennych I wojny światowej
Głowy głównych państw
Austro-Węgry - Franciszek Józef I (do 1916) i Karol I z dynastii habsburskiej
Francja - prezydent Raymond Poincaré
Rosja - car Mikołaj II z dynastii Romanowowych (do 1917), Włodzimierz Lenin
III Rzesza - Wilhelm II z dynastii Hohenzollernów
Stany Zjednoczone - prezydent Woodrow Thomas Wilson
Wielka Brytania - król Jerzy V z dynastii Windsor oraz premeirzy Herbert henry Asquith (do 1916) i David Lloyd George
Włochy - Wiktor Emanuel III z dynastii sabaudzkiej
Plan Schlieffena
Rzesza już od dłuższego czasu szykowała się na atak na kraje europejskie. To właśnie stąd wzięły się te liczne zbrojenia, rozbudowa kolei wewnątrz kraju (aby lepiej przetransportować wojsko). Plan ataku wojsk niemieckich został opracowany już w drugiej połowie XIX wieku przez generała Alfreda von Schlieffena.
Plan ten zakładał, że w chwili wybuchu wojny, wojska niemieckie uderzą przez kraje Beneluksu na Francję. Nie chcą iść bezpośrednio przez granicę francusko-niemiecką, która z pewnością będzie gęsto przez Francuzów zastawiona, a poza tym może spowodować to krwawe walki i wyniszczenie zapasów ludności po obu stronach. Dlatego skupiają się na Belgii i Luksemburgu, gdyż tamte słabe i na pewno gorzej uzbrojone kraje szybko się poddadzą. Potem wojska miały dotrzeć do Paryża. W tym czasie zakładali, że Rosja ogłosi swoją mobilizację i zanim przerzuci wystarczającą liczbę żołnierzy na swoją zachodnią granicę, upłynie z pięć tygodni. Francja miała paść w sześć. Po zdobyciu Francji wojska niemieckie kolejami miały przedostać się na wschód i tam pomóc Austro-Węgrom w ostatecznym pokonaniu Rosji. Taki był plan. A jak zweryfikowała go rzeczywistość?
Wybuch wojny
Jak już wiemy bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej był zamach w Sarajewie na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Austria wystosowała 23 lipca 1914 roku do Serbii ultimatum, w którym miedzy innymi żądała śledztwa w sprawie organizacji Czarnej Ręki (jej członek, Gavriło Princip dokonał zamachu) co prawda odbywającego się na terenie Serbii, ale pod ścisłym nadzorem policji austriackiej. Na to jednak nie mogła zgodzić się Serbia. Odrzucono ultimatum i 28 lipca Austria wypowiedziała jej wojnę.
I ruszył cały "łańcuszek" zawartych wcześniej sojuszy i układów. Kiedy Serbia znalazła się w zagrożeniu wojną, swoją mobilizację ogłosiła w dwa dni później Rosja. Nie chcąc dopuścić do załamania się planu Schlieffena, Niemcy wypowiadają kolejno wojnę Rosji (1 sierpnia) i Francji (3 sierpnia) i przechodzą do ofensywy atakując jeszcze 3 sierpnia Belgię. Pociąga to za sobą decyzję Anglików o rozpoczęciu wojny z Rzeszą w dniu następnym.
Pierwsze miesiące wojny - rok 1914
Już na samym początku I wojny światowej, Niemcy napotkali na trudności i to ze strony, z której zakładali jak najmniej problemów. Belgia, która wg Schlieffena miała paść w maksymalnie kilka dni, broniła się przez prawie dwa tygodnie, co opóźniło znacznie przemarsz wojsk ku Paryżowi. W tym czasie Anglicy mogli swobodnie wysłać swoje oddziały na północ Francji, aby pomóc w obronie stolicy. Tutaj także legendarna prawie jest postawa taksówkarzy paryskich, którzy wozili żołnierzy. Inna sprawa, że potem od rządu domagali się zapłaty za wykonywane usługi. Międzyczasie Anglia rozpoczęła blokadę morską Niemiec, zamykając wyjścia z Morza Północnego. Jak się wkrótce okaże, I wojna światowa to głównie wojna o przewagę gospodarki, a nie zdolności militarnych.
Pozostając już na froncie zachodnim, to w pierwszym roku wojny rozegrała się tam wielka bitwa nad Marną w dniach 5-12 września. Rozpoczęta 18 sierpnia ofensywa niemiecka na Paryż została zatrzymana przez generała Josepha Joffre'a i jego żołnierzy. Rozpoczęła się długa i wyniszczająca wojna pozycyjna. bitwa pod TannenbergiemPo obu stronach powstały liczne fortyfikacje: okopy, druty kolczaste i inne. Linia wojny ustanowiła się na rzece Aisne. Załamał się na dobre plan generała Schlieffena, nie było już mowy o wojnie błyskawicznej, a Niemcy, którzy wyjeżdżali na front z nadzieją szybkiego powrotu (na niemieckich wagonach widniały optymistyczne napisy "Na śniadanie do Paryża") na długie lata musieli oddzielić się od swoich bliskich.
Jeżeli chodzi o front wschodni, to mamy tutaj szybką ofensywę rosyjską, która już we wrześniu zdołała przejąć tereny Galicji. Zmusiło to wysłanie części wojsk niemieckich na wschód. Tam 28 sierpnia zakończyła się bitwa pod Tannenbergiem (dzisiejszy Grunwald) - skuteczna kontrofensywa Niemców pod dowództwem generała Paula von Hindenburga i generała Ericha Ludendorfa. Pokonali oni armię rosyjską generała Aleksandra Samsonowa, który próbował uderzyć na Prusy Wschodnie. Dnia 3 września zostaje zdobyty Lwów. Następnie rozegrała się bitwa nad jeziorami mazurskimi w dniach 6-15 września - Rosjanie zostają całkowicie wyparci z terenów Prus. Zatrzymana zostaje także ofensywa rosyjska w Galicji. Decydująca o tym bitwa rozegrała się pod Limanową. Trwała od 5 listopada aż do 17 grudnia. Na froncie wschodnim także rozpoczęła się wojna pozycyjna.
Mimo iż początkowy plan zakładał inaczej, wobec tak rysującej się sytuacji na frontach, Niemcy zdecydowali się na przerzucenie swoich wojsk na wschód, aby pokonać szybko Rosję, a dopiero potem ostatecznie rozprawić się z kwestią francuską. Zimą 1914/15 wiele transportów z wojskiem udaje się na front wschodni.
Do walk dołączyła także Turcja. Nie wypowiadając wojny 29 października jej flota zaatakowała wybrzeża rosyjskie - zbombardowano Odessę i Noworosyjsk. Wobec czego Rosja oraz jej sojusznicy Francja i Anglia wypowiedziały Turcji wojnę w dniach 2-5 listopada.
Jak sama nawet nazwa wskazuje, konflikt 1914-18 nie toczył się tylko na terenie Europy. Walki obserwujemy także na Bliskim Wschodzie, w Afryce i we wschodniej Azji, jednak nie na taką skalę, jak miało to miejsce w czasie II wojny światowej. W pierwszym roku działań wojennych Niemcy utracili na rzecz sił angielsko-francuskich Togo. Japonia, wykorzystując konflikt w Europie, dążyła do uzyskania pozycji hegemona w Azji. Przy okazji zabrała kolonie niemieckie w Chinach. Działania zbrojne rozpoczęły się także nad Zatoką Perską. Tutaj brytyjski korpus ekspedycyjny posuwał się wzdłuż Tygrysu w kierunku Bagdadu. Wielka Brytania ogłosiła także w grudniu swoją protekcję nad Egiptem.
Ciąg dalszy walk - rok 1915
Z początkiem 1915 roku Niemcy rozpoczęły bezwzględną wojnę podwodną, ale wobec protestów strony amerykańskiej, nie zaangażowanej jeszcze w konflikt, zdecydowały się nie atakować statków neutralnych. Kiedy 7 maja Niemcy zatapiają angielski statek "Lusitanię" spotyka się to z oburzeniem wśród Amerykanów, którzy stracili wówczas wielu swoich rodaków (wśród 1198 pasażerów 139-ciu miało obywatelstwo amerykańskie).
Lusitania
Tonący statek amerykański "Lusitania"
19 lutego państwa Ententy próbują sforsować Dardanele, chcąc tym uzyskać drogę morską do Rosji dla konwojów z bronią i amunicją. Kiedy operacja ta nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, zdecydowano się na desant na półwyspie Galipoli. Tam też rozgrywają się pierwsze walki wojsk angielsko-francuskich z Turkami.
Jednak rok 1915 to przede wszystkim ofensywa niemiecka na froncie wschodnim. Już w maju w bitwie pod Gorlicami i Tarnowem zwyciężają wojska niemiecko-austriackie i odbijają Galicję i Bukowinę od Rosjan. Wraz z początkiem lipca rozpoczęła się ofensywa niemiecka i wkroczenie wojsk na teren Królestwa Polskiego, Litwy, Kurlandii i Wołynia. Zdobyto takie miasta jak Grodno, Brześć, Dubno. Front kształtuje się na linii Ryga-Dniestr.
Rozpoczyna się także wojna na froncie bałkańskim. 23 maja 1915 roku Włochy przystąpiły do wojny, ale po stronie Ententy. W czerwcu zaatakowały one Austriaków nad Isonzo. Poza tym rozpoczęto także działania w Serbii. Po początkowych sukcesach Serbów, wojska austriackie i niemieckie w październiku zaczynają podbijać stopniowo państwo. Przyłączenie się w tym samym miesiącu Bułgarii do wojny po stronie państw centralnych, doprowadza do całkowitego zgniecenia oporu serbskiego w grudniu tego roku.
Na froncie zachodnim nadal trwa wojna pozycyjna. Klęską kończą się próby przełamania frontu przez Francuzów w Szampanii w październiku 1915 roku. Zaczyna być jasne, że walki będą trwały aż do wyniszczenia wszystkich sił przeciwnika.
Na Dalekim Wschodzie Japonia 18 stycznia wysuwa tak zwane 21 żądań względem Chin, chcąc utworzyć z nich swoją strefę wpływów. Po kilkumiesięcznych rokowaniach zawarto w maju traktat, na mocy którego Shandong, Mandżuria Południowa i Honan trafiły w ręce japońskie, uzyskując dodatkowo prawo do nieograniczonej eksploatacji znajdujących się tam bogactw naturalnych. W listopadzie Brytyjczycy ponoszą klęskę pod Ktesiphonem.
Czas wielkich bitew - rok 1916
Już 21 lutego na froncie zachodnim dochodzi do najbardziej krwawej bitwy w czasie całej wojny. Zacięte boje pod Verdun przynoszą śmierć ponad 300 tysięcy żołnierzy po obu stronach okopów. Bitwa ta zakończyła się dopiero w końcu czerwca. Drugą, jeżeli chodzi o znaczenie, była bitwa nad Sommą (24 czerwca - 26 listopada) - pierwsze walki z użyciem czołgów. Nie przyniosły one jednak znaczących zmian na froncie, a jedynie doprowadziły do zniszczeń po obu stronach, zarówno w ludziach, jak i w zaopatrzeniu.
W dniach 31 maja - 1 czerwca miała miejsce największa bitwa morska tej wojny - tak zwana bitwa jutlandzka w okolicach Skagerraku. Flota brytyjska pod dowództwem admirała Johna Jellicoe�a pokonała bez problemów oddziały niemieckie admirała Reinharda Scheera.
Aleksiej BrusiłowNa froncie wschodnim z kolei rozpoczęła się ofensywa generała Aleksieja Brusiłowa. Dnia 4 czerwca kontratak objął cała linię frontu od Pińska aż do granicy z Rumunią. Front został przerwany i wojska rosyjskie wkroczyły do Galicji i na Bukowinę, przejmując je od państw centralnych. Armia austriacka poniosła wielkie starty. Po obu stronach walk padło około 600 tysięcy zabitych żołnierzy.
Do walk przystąpiła także Rumunia (27 sierpnia) po stronie Ententy. Wojska austriacko-niemieckie 6 grudnia przedostały się aż pod sam Bukareszt (stolica Rumunii). Państwa Ententy z kolei zdobywają sojuszników w Czarnogórze i Albanii.
Ważne zmiany dokonują się także na najważniejszych stanowiskach w niektórych państwach walczących. W Rzeszy Hindenburg zostaje szefem niemieckiego sztabu generalnego. W Wielkiej Brytanii na urząd premiera wybrano Davida Lloyda Georga. A 21 listopada umiera cesarz austriacki, Franciszek Józef I (najdłużej panujący cesarz, objął tron w 1848 roku!), a jego następcą zostaje Karol I, ostatni już cesarz austriacki.
Jeżeli chodzi o zmagania zbrojne poza Europą, to Brytyjczycy po fatalnym roku 1915 dzięki dodatkowym posiłkom, zdobywają przewagę nad Zatoką Perską. Wojska rosyjskie po pokonaniu Turcji zajęły Armenię. A walczące na półwyspie Gallipoli armie angielsko-francuskie poniosły ostateczną klęskę. Niemcy zostają pozbawieni Kamerunu (18 lutego).
Czwarty rok wojny - rok 1917
W lutym Niemcy zapowiedzieli nieograniczoną wojnę podwodną. W wyniku rewolucji lutowej (według kalendarza gregoriańskiego obowiązującego w Europie odbyła się ona w marcu) abdykował car Mikołaj II, a Rosja stała się republiką. W listopadzie (w Rosji był to wówczas październik) rewolucja przyniosła władzę bolszewikom, którzy w swoim dekrecie o pokoju zdecydowali o odstąpieniu od wojny. Po przejęciu i odszyfrowaniu tak zwanego telegramu Zimmermanna, Stany Zjednoczone dowiedziały się o tajnych planach sojuszu meksykańsko-niemieckiego. Chcąc do tego nie dopuścić, wypowiadają wojnę Niemcom 6 kwietnia 1917 roku. Dzięki temu państwa Ententy zyskały nie tylko świeżą, silną armię, ale także, a może nawet przede wszystkim wielkie kapitały, siłę przemysłu i ogromne rezerw.
Bitwa pod YpresW lipcu rozpoczęła się trwająca do listopada bitwa we Flandrii. Anglicy atakowali jednak bez żadnych rezultatów. W tym samym roku dochodzi także do bitwy pod Ypres w Belgii - o tyle znaczącej, ze użyto w niej po raz pierwszy gazu bojowego iperytu. Przełamanie frontu zachodzi jednak na Bałkanach, gdzie po bitwie pod Caporetto i nad Isonzo (24 października-3 listopada) Austriacy zmuszają wojska włoskie do wycofania się aż po rzekę Piave. Po stronie państw Ententy staje Grecja.
Poza Europą: Anglicy wreszcie zdobywają Belgrad (11 marca), a 8 grudnia wkraczają do Jerozolimy, zapowiadając utworzenie w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej (tak zwana deklaracja Balfoura).
Ważnym wydarzeniem, chociaż nie wnoszącym za wiele w sytuacji na frontach, jest wystosowanie 1 sierpnia noty pokojowej przez Benedykta XV. Papieski plan pokojowy zakładał, że wojska niemieckie wycofają się z Francji i przywrócą niepodległość Belgii. W zamian za to Rzesza miała otrzymać z powrotem zagarnięte kolonie niemieckie. O przynależności Alzacji, Lotaryngii i południowego Tyrolu mieli zadecydować mieszkańcy tych terenów . Miano się także zastanowić nad kwestią Polski, Armenii oraz państw bałkańskich. Papież nawoływał także do ogólnego rozbrojenia, swobody żeglugi i rezygnacji z wojennych odszkodowań. Fakt, że odrzucono papieski program już bezsprzecznie potwierdził, że pokój możliwy jest tylko pomiędzy zwycięzcami a zwyciężonymi.
Czas wielkich przemian - rok 1918
Najpierw w 1918 roku podpisano traktat pokojowy pomiędzy Rosją już bolszewicką a Niemcami w Brześciu Litewskim. Rosja zrezygnowała z państw bałtyckich, Polski, Finlandii oraz z Ukrainy. Nie określono jednak, co z tymi terenami Niemcy zrobią. Idea wspólnego, wielkiego państwa wydawała się mało realna - Niemcy we własnym kraju byliby w znacznej mniejszości. Bardziej "wygrywała" tutaj propozycja utworzenia tak zwanej Mitteleuropy - szeregu państw w środkowej Europie zależnych od dominujących Niemiec.
Wiosną rozpoczęła się wielka ofensywa państw sprzymierzonych na froncie zachodnim. Głównodowodzącym został francuski marszałek Ferdinand Foche. Decydująca kontrofensywa ma miejsce 18 lipca nad Marną - wojska niemieckie zostają zmuszone do odwrotu. "Czarny dzień" w dziejach wojska niemieckiego nadchodzi dopiero 8 sierpnia, kiedy to zaskoczeni tak silną ofensywą aliantów, Niemcy praktycznie tracą ducha bojowego. Na froncie bałkańskim pada 15 września Bułgaria. Dnia 24 października przełamano także austriacki opór pod Vittorio Veneto.
W państwach centralnych wybuchają rewolucje. W październiku cesarz, Karol I, zapowiedział powstanie federacyjnej monarchii habsburskiej, jednak już 28 października Czechosłowacja ogłosiła powstanie własnego państwa ze stolicą w Pradze, dzień później zrobiła to samo Jugosławia. W Wiedniu 11 listopada obalono monarchię - Karol I abdykował, a następnego dnia ogłoszono Austrię republiką. 16 września republiką stały się Węgry. Rewolucja wybuchła także w Niemczech. Tam robotnicy z północnych landów domagali się abdykacji Wilhelma II, którego obarczali odpowiedzialnością za całą wojnę. Cesarz uczynił to 9 listopada. Z Rzeszy powstała Republika Weimarska (nazwa od konstytucji, którą nadano w Weimarze).
Ku schyłkowi mają się także działania wojenne na Bliskim Wschodzie. We wrześniu wojska angielskie zajmują Syrię i Liban, a 30 października zostaje podpisany angielsko-turecki rozejm w Mudros. Poddają się także niemieckie siły generała Paula von Letow-Vorbecka w Afryce.
Rok 1918 całkowicie kończy zmagania wojenne. 29 września kapituluje Bułgaria, 30 października pada Turcja, 3 listopada Austro-Węgry, a 11 listopada w lasach Compiegne w Rethnodes podpisano rozejm z Niemcami. Pierwsza wojna światowa właśnie dobiegła końca. Traktaty pokojowe z przegranymi państwami podpisano dopiero w latach 1919-20. Konferencja pokojowa odbyła się w symbolicznym Wersalu - tam, gdzie w 1871 roku Niemcy ogłosili powstanie III Rzeszy, zadając potężny cios Francji.
Głowy głównych państw
Austro-Węgry - Franciszek Józef I (do 1916) i Karol I z dynastii habsburskiej
Francja - prezydent Raymond Poincaré
Rosja - car Mikołaj II z dynastii Romanowowych (do 1917), Włodzimierz Lenin
III Rzesza - Wilhelm II z dynastii Hohenzollernów
Stany Zjednoczone - prezydent Woodrow Thomas Wilson
Wielka Brytania - król Jerzy V z dynastii Windsor oraz premeirzy Herbert henry Asquith (do 1916) i David Lloyd George
Włochy - Wiktor Emanuel III z dynastii sabaudzkiej
Plan Schlieffena
Rzesza już od dłuższego czasu szykowała się na atak na kraje europejskie. To właśnie stąd wzięły się te liczne zbrojenia, rozbudowa kolei wewnątrz kraju (aby lepiej przetransportować wojsko). Plan ataku wojsk niemieckich został opracowany już w drugiej połowie XIX wieku przez generała Alfreda von Schlieffena.
Plan ten zakładał, że w chwili wybuchu wojny, wojska niemieckie uderzą przez kraje Beneluksu na Francję. Nie chcą iść bezpośrednio przez granicę francusko-niemiecką, która z pewnością będzie gęsto przez Francuzów zastawiona, a poza tym może spowodować to krwawe walki i wyniszczenie zapasów ludności po obu stronach. Dlatego skupiają się na Belgii i Luksemburgu, gdyż tamte słabe i na pewno gorzej uzbrojone kraje szybko się poddadzą. Potem wojska miały dotrzeć do Paryża. W tym czasie zakładali, że Rosja ogłosi swoją mobilizację i zanim przerzuci wystarczającą liczbę żołnierzy na swoją zachodnią granicę, upłynie z pięć tygodni. Francja miała paść w sześć. Po zdobyciu Francji wojska niemieckie kolejami miały przedostać się na wschód i tam pomóc Austro-Węgrom w ostatecznym pokonaniu Rosji. Taki był plan. A jak zweryfikowała go rzeczywistość?
Wybuch wojny
Jak już wiemy bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej był zamach w Sarajewie na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Austria wystosowała 23 lipca 1914 roku do Serbii ultimatum, w którym miedzy innymi żądała śledztwa w sprawie organizacji Czarnej Ręki (jej członek, Gavriło Princip dokonał zamachu) co prawda odbywającego się na terenie Serbii, ale pod ścisłym nadzorem policji austriackiej. Na to jednak nie mogła zgodzić się Serbia. Odrzucono ultimatum i 28 lipca Austria wypowiedziała jej wojnę.
I ruszył cały "łańcuszek" zawartych wcześniej sojuszy i układów. Kiedy Serbia znalazła się w zagrożeniu wojną, swoją mobilizację ogłosiła w dwa dni później Rosja. Nie chcąc dopuścić do załamania się planu Schlieffena, Niemcy wypowiadają kolejno wojnę Rosji (1 sierpnia) i Francji (3 sierpnia) i przechodzą do ofensywy atakując jeszcze 3 sierpnia Belgię. Pociąga to za sobą decyzję Anglików o rozpoczęciu wojny z Rzeszą w dniu następnym.
Pierwsze miesiące wojny - rok 1914
Już na samym początku I wojny światowej, Niemcy napotkali na trudności i to ze strony, z której zakładali jak najmniej problemów. Belgia, która wg Schlieffena miała paść w maksymalnie kilka dni, broniła się przez prawie dwa tygodnie, co opóźniło znacznie przemarsz wojsk ku Paryżowi. W tym czasie Anglicy mogli swobodnie wysłać swoje oddziały na północ Francji, aby pomóc w obronie stolicy. Tutaj także legendarna prawie jest postawa taksówkarzy paryskich, którzy wozili żołnierzy. Inna sprawa, że potem od rządu domagali się zapłaty za wykonywane usługi. Międzyczasie Anglia rozpoczęła blokadę morską Niemiec, zamykając wyjścia z Morza Północnego. Jak się wkrótce okaże, I wojna światowa to głównie wojna o przewagę gospodarki, a nie zdolności militarnych.
Pozostając już na froncie zachodnim, to w pierwszym roku wojny rozegrała się tam wielka bitwa nad Marną w dniach 5-12 września. Rozpoczęta 18 sierpnia ofensywa niemiecka na Paryż została zatrzymana przez generała Josepha Joffre'a i jego żołnierzy. Rozpoczęła się długa i wyniszczająca wojna pozycyjna. bitwa pod TannenbergiemPo obu stronach powstały liczne fortyfikacje: okopy, druty kolczaste i inne. Linia wojny ustanowiła się na rzece Aisne. Załamał się na dobre plan generała Schlieffena, nie było już mowy o wojnie błyskawicznej, a Niemcy, którzy wyjeżdżali na front z nadzieją szybkiego powrotu (na niemieckich wagonach widniały optymistyczne napisy "Na śniadanie do Paryża") na długie lata musieli oddzielić się od swoich bliskich.
Jeżeli chodzi o front wschodni, to mamy tutaj szybką ofensywę rosyjską, która już we wrześniu zdołała przejąć tereny Galicji. Zmusiło to wysłanie części wojsk niemieckich na wschód. Tam 28 sierpnia zakończyła się bitwa pod Tannenbergiem (dzisiejszy Grunwald) - skuteczna kontrofensywa Niemców pod dowództwem generała Paula von Hindenburga i generała Ericha Ludendorfa. Pokonali oni armię rosyjską generała Aleksandra Samsonowa, który próbował uderzyć na Prusy Wschodnie. Dnia 3 września zostaje zdobyty Lwów. Następnie rozegrała się bitwa nad jeziorami mazurskimi w dniach 6-15 września - Rosjanie zostają całkowicie wyparci z terenów Prus. Zatrzymana zostaje także ofensywa rosyjska w Galicji. Decydująca o tym bitwa rozegrała się pod Limanową. Trwała od 5 listopada aż do 17 grudnia. Na froncie wschodnim także rozpoczęła się wojna pozycyjna.
Mimo iż początkowy plan zakładał inaczej, wobec tak rysującej się sytuacji na frontach, Niemcy zdecydowali się na przerzucenie swoich wojsk na wschód, aby pokonać szybko Rosję, a dopiero potem ostatecznie rozprawić się z kwestią francuską. Zimą 1914/15 wiele transportów z wojskiem udaje się na front wschodni.
Do walk dołączyła także Turcja. Nie wypowiadając wojny 29 października jej flota zaatakowała wybrzeża rosyjskie - zbombardowano Odessę i Noworosyjsk. Wobec czego Rosja oraz jej sojusznicy Francja i Anglia wypowiedziały Turcji wojnę w dniach 2-5 listopada.
Jak sama nawet nazwa wskazuje, konflikt 1914-18 nie toczył się tylko na terenie Europy. Walki obserwujemy także na Bliskim Wschodzie, w Afryce i we wschodniej Azji, jednak nie na taką skalę, jak miało to miejsce w czasie II wojny światowej. W pierwszym roku działań wojennych Niemcy utracili na rzecz sił angielsko-francuskich Togo. Japonia, wykorzystując konflikt w Europie, dążyła do uzyskania pozycji hegemona w Azji. Przy okazji zabrała kolonie niemieckie w Chinach. Działania zbrojne rozpoczęły się także nad Zatoką Perską. Tutaj brytyjski korpus ekspedycyjny posuwał się wzdłuż Tygrysu w kierunku Bagdadu. Wielka Brytania ogłosiła także w grudniu swoją protekcję nad Egiptem.
Ciąg dalszy walk - rok 1915
Z początkiem 1915 roku Niemcy rozpoczęły bezwzględną wojnę podwodną, ale wobec protestów strony amerykańskiej, nie zaangażowanej jeszcze w konflikt, zdecydowały się nie atakować statków neutralnych. Kiedy 7 maja Niemcy zatapiają angielski statek "Lusitanię" spotyka się to z oburzeniem wśród Amerykanów, którzy stracili wówczas wielu swoich rodaków (wśród 1198 pasażerów 139-ciu miało obywatelstwo amerykańskie).
Lusitania
Tonący statek amerykański "Lusitania"
19 lutego państwa Ententy próbują sforsować Dardanele, chcąc tym uzyskać drogę morską do Rosji dla konwojów z bronią i amunicją. Kiedy operacja ta nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, zdecydowano się na desant na półwyspie Galipoli. Tam też rozgrywają się pierwsze walki wojsk angielsko-francuskich z Turkami.
Jednak rok 1915 to przede wszystkim ofensywa niemiecka na froncie wschodnim. Już w maju w bitwie pod Gorlicami i Tarnowem zwyciężają wojska niemiecko-austriackie i odbijają Galicję i Bukowinę od Rosjan. Wraz z początkiem lipca rozpoczęła się ofensywa niemiecka i wkroczenie wojsk na teren Królestwa Polskiego, Litwy, Kurlandii i Wołynia. Zdobyto takie miasta jak Grodno, Brześć, Dubno. Front kształtuje się na linii Ryga-Dniestr.
Rozpoczyna się także wojna na froncie bałkańskim. 23 maja 1915 roku Włochy przystąpiły do wojny, ale po stronie Ententy. W czerwcu zaatakowały one Austriaków nad Isonzo. Poza tym rozpoczęto także działania w Serbii. Po początkowych sukcesach Serbów, wojska austriackie i niemieckie w październiku zaczynają podbijać stopniowo państwo. Przyłączenie się w tym samym miesiącu Bułgarii do wojny po stronie państw centralnych, doprowadza do całkowitego zgniecenia oporu serbskiego w grudniu tego roku.
Na froncie zachodnim nadal trwa wojna pozycyjna. Klęską kończą się próby przełamania frontu przez Francuzów w Szampanii w październiku 1915 roku. Zaczyna być jasne, że walki będą trwały aż do wyniszczenia wszystkich sił przeciwnika.
Na Dalekim Wschodzie Japonia 18 stycznia wysuwa tak zwane 21 żądań względem Chin, chcąc utworzyć z nich swoją strefę wpływów. Po kilkumiesięcznych rokowaniach zawarto w maju traktat, na mocy którego Shandong, Mandżuria Południowa i Honan trafiły w ręce japońskie, uzyskując dodatkowo prawo do nieograniczonej eksploatacji znajdujących się tam bogactw naturalnych. W listopadzie Brytyjczycy ponoszą klęskę pod Ktesiphonem.
Czas wielkich bitew - rok 1916
Już 21 lutego na froncie zachodnim dochodzi do najbardziej krwawej bitwy w czasie całej wojny. Zacięte boje pod Verdun przynoszą śmierć ponad 300 tysięcy żołnierzy po obu stronach okopów. Bitwa ta zakończyła się dopiero w końcu czerwca. Drugą, jeżeli chodzi o znaczenie, była bitwa nad Sommą (24 czerwca - 26 listopada) - pierwsze walki z użyciem czołgów. Nie przyniosły one jednak znaczących zmian na froncie, a jedynie doprowadziły do zniszczeń po obu stronach, zarówno w ludziach, jak i w zaopatrzeniu.
W dniach 31 maja - 1 czerwca miała miejsce największa bitwa morska tej wojny - tak zwana bitwa jutlandzka w okolicach Skagerraku. Flota brytyjska pod dowództwem admirała Johna Jellicoe�a pokonała bez problemów oddziały niemieckie admirała Reinharda Scheera.
Aleksiej BrusiłowNa froncie wschodnim z kolei rozpoczęła się ofensywa generała Aleksieja Brusiłowa. Dnia 4 czerwca kontratak objął cała linię frontu od Pińska aż do granicy z Rumunią. Front został przerwany i wojska rosyjskie wkroczyły do Galicji i na Bukowinę, przejmując je od państw centralnych. Armia austriacka poniosła wielkie starty. Po obu stronach walk padło około 600 tysięcy zabitych żołnierzy.
Do walk przystąpiła także Rumunia (27 sierpnia) po stronie Ententy. Wojska austriacko-niemieckie 6 grudnia przedostały się aż pod sam Bukareszt (stolica Rumunii). Państwa Ententy z kolei zdobywają sojuszników w Czarnogórze i Albanii.
Ważne zmiany dokonują się także na najważniejszych stanowiskach w niektórych państwach walczących. W Rzeszy Hindenburg zostaje szefem niemieckiego sztabu generalnego. W Wielkiej Brytanii na urząd premiera wybrano Davida Lloyda Georga. A 21 listopada umiera cesarz austriacki, Franciszek Józef I (najdłużej panujący cesarz, objął tron w 1848 roku!), a jego następcą zostaje Karol I, ostatni już cesarz austriacki.
Jeżeli chodzi o zmagania zbrojne poza Europą, to Brytyjczycy po fatalnym roku 1915 dzięki dodatkowym posiłkom, zdobywają przewagę nad Zatoką Perską. Wojska rosyjskie po pokonaniu Turcji zajęły Armenię. A walczące na półwyspie Gallipoli armie angielsko-francuskie poniosły ostateczną klęskę. Niemcy zostają pozbawieni Kamerunu (18 lutego).
Czwarty rok wojny - rok 1917
W lutym Niemcy zapowiedzieli nieograniczoną wojnę podwodną. W wyniku rewolucji lutowej (według kalendarza gregoriańskiego obowiązującego w Europie odbyła się ona w marcu) abdykował car Mikołaj II, a Rosja stała się republiką. W listopadzie (w Rosji był to wówczas październik) rewolucja przyniosła władzę bolszewikom, którzy w swoim dekrecie o pokoju zdecydowali o odstąpieniu od wojny. Po przejęciu i odszyfrowaniu tak zwanego telegramu Zimmermanna, Stany Zjednoczone dowiedziały się o tajnych planach sojuszu meksykańsko-niemieckiego. Chcąc do tego nie dopuścić, wypowiadają wojnę Niemcom 6 kwietnia 1917 roku. Dzięki temu państwa Ententy zyskały nie tylko świeżą, silną armię, ale także, a może nawet przede wszystkim wielkie kapitały, siłę przemysłu i ogromne rezerw.
Bitwa pod YpresW lipcu rozpoczęła się trwająca do listopada bitwa we Flandrii. Anglicy atakowali jednak bez żadnych rezultatów. W tym samym roku dochodzi także do bitwy pod Ypres w Belgii - o tyle znaczącej, ze użyto w niej po raz pierwszy gazu bojowego iperytu. Przełamanie frontu zachodzi jednak na Bałkanach, gdzie po bitwie pod Caporetto i nad Isonzo (24 października-3 listopada) Austriacy zmuszają wojska włoskie do wycofania się aż po rzekę Piave. Po stronie państw Ententy staje Grecja.
Poza Europą: Anglicy wreszcie zdobywają Belgrad (11 marca), a 8 grudnia wkraczają do Jerozolimy, zapowiadając utworzenie w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej (tak zwana deklaracja Balfoura).
Ważnym wydarzeniem, chociaż nie wnoszącym za wiele w sytuacji na frontach, jest wystosowanie 1 sierpnia noty pokojowej przez Benedykta XV. Papieski plan pokojowy zakładał, że wojska niemieckie wycofają się z Francji i przywrócą niepodległość Belgii. W zamian za to Rzesza miała otrzymać z powrotem zagarnięte kolonie niemieckie. O przynależności Alzacji, Lotaryngii i południowego Tyrolu mieli zadecydować mieszkańcy tych terenów . Miano się także zastanowić nad kwestią Polski, Armenii oraz państw bałkańskich. Papież nawoływał także do ogólnego rozbrojenia, swobody żeglugi i rezygnacji z wojennych odszkodowań. Fakt, że odrzucono papieski program już bezsprzecznie potwierdził, że pokój możliwy jest tylko pomiędzy zwycięzcami a zwyciężonymi.
Czas wielkich przemian - rok 1918
Najpierw w 1918 roku podpisano traktat pokojowy pomiędzy Rosją już bolszewicką a Niemcami w Brześciu Litewskim. Rosja zrezygnowała z państw bałtyckich, Polski, Finlandii oraz z Ukrainy. Nie określono jednak, co z tymi terenami Niemcy zrobią. Idea wspólnego, wielkiego państwa wydawała się mało realna - Niemcy we własnym kraju byliby w znacznej mniejszości. Bardziej "wygrywała" tutaj propozycja utworzenia tak zwanej Mitteleuropy - szeregu państw w środkowej Europie zależnych od dominujących Niemiec.
Wiosną rozpoczęła się wielka ofensywa państw sprzymierzonych na froncie zachodnim. Głównodowodzącym został francuski marszałek Ferdinand Foche. Decydująca kontrofensywa ma miejsce 18 lipca nad Marną - wojska niemieckie zostają zmuszone do odwrotu. "Czarny dzień" w dziejach wojska niemieckiego nadchodzi dopiero 8 sierpnia, kiedy to zaskoczeni tak silną ofensywą aliantów, Niemcy praktycznie tracą ducha bojowego. Na froncie bałkańskim pada 15 września Bułgaria. Dnia 24 października przełamano także austriacki opór pod Vittorio Veneto.
W państwach centralnych wybuchają rewolucje. W październiku cesarz, Karol I, zapowiedział powstanie federacyjnej monarchii habsburskiej, jednak już 28 października Czechosłowacja ogłosiła powstanie własnego państwa ze stolicą w Pradze, dzień później zrobiła to samo Jugosławia. W Wiedniu 11 listopada obalono monarchię - Karol I abdykował, a następnego dnia ogłoszono Austrię republiką. 16 września republiką stały się Węgry. Rewolucja wybuchła także w Niemczech. Tam robotnicy z północnych landów domagali się abdykacji Wilhelma II, którego obarczali odpowiedzialnością za całą wojnę. Cesarz uczynił to 9 listopada. Z Rzeszy powstała Republika Weimarska (nazwa od konstytucji, którą nadano w Weimarze).
Ku schyłkowi mają się także działania wojenne na Bliskim Wschodzie. We wrześniu wojska angielskie zajmują Syrię i Liban, a 30 października zostaje podpisany angielsko-turecki rozejm w Mudros. Poddają się także niemieckie siły generała Paula von Letow-Vorbecka w Afryce.
Rok 1918 całkowicie kończy zmagania wojenne. 29 września kapituluje Bułgaria, 30 października pada Turcja, 3 listopada Austro-Węgry, a 11 listopada w lasach Compiegne w Rethnodes podpisano rozejm z Niemcami. Pierwsza wojna światowa właśnie dobiegła końca. Traktaty pokojowe z przegranymi państwami podpisano dopiero w latach 1919-20. Konferencja pokojowa odbyła się w symbolicznym Wersalu - tam, gdzie w 1871 roku Niemcy ogłosili powstanie III Rzeszy, zadając potężny cios Francji.
