1. Zalety: szlachta jako równa wśród siebie, mogła samemu wybierać króla, zaniechano zagrożenie, rządów absolutnych, szlachta w każdej chwili mogła wybrać nowego króla, który musiał liczyć się ze z ich zdaniem. W historii często zdarzało się, że potomkowie wspaniałych władców nie odziedziczali po swoich ojcach umiejętności sprawowania władzy. Wtenczas szlachta mogła wybrać nowego króla.
Wady: Oczywistą wadą wolnej elekcji były spory jakie toczono podczas wyborów, zdarzało się, że wybierano dwóch naraz monarchów. Długo też trwało bezkrólewie pod rządami interrexa.
Szanse: wolna elekcja dawała szanse na uchronienie się przed rządami absolutnymi, istniała również szansa zachowania pozytywnych aspektów szlacheckich praw min. wolności religijnej.
Zagrożenia: Istniało duże zagrożenie interwencji mocarstw ościennych w sprawę wyboru króla, a więc w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
2. Szlachta nie chciała wybrać na tron rodaka, ponieważ istniała duża rozbieżność interesów pomiędzy walczącymi ze sobą stronnictwami. Jedno stronnictwo obawiało się wzrostu potęgi drugiego, dlatego przeważnie wybierano nie spokrewnionych obcokrajowców. Szlachta wybierała również
obcokrajowców, gdyż łatwiej było nimi manipulować, nie byli oni rozeznani w sprawach wewnętrznych polski.
3. Przeważnie wśród obcokrajowców motywami była chęć korzystania z władzy w imię swoich własnych interesów, jakże rozbieżnych od interesów państwa polskiego.
4. Ponieważ system ten niepomiernie wzbogacał tylko małą część szlachty, reszta czuła się pokrzywdzona i krytykowała taki stan rzeczy. Królewszczyzny była dzierżawione lub darowane zazwyczaj rodom magnackim co budziło zawiść szlachty średniej i gołoty.
5. Nadawali im liczne przywileje min. Przywilej czerwiński, Statut warcki, Przywilej piotrkowski, Przywilej mielnicki, Konstytucja nihil novi.
