Ballada ma charakter programowy. Uznawana jest za manifest polskiego romantyzmu. Można ją kompozycyjnie podzielić na dwie części. Pierwsza przedstawia scenkę, druga jest odzwierciedleniem polemiki klasyków z romantykami. Utwór rozpoczyna motto zaczerpnięte z Sheakspeara, którego romantycy uznawali za swojego mistrza i prekursora romantyzmu. W słowach motta Mickiewicz podkreśla,że wyobraźnia, wrażliwość, uczucie są tak samo ważne jak rozum i doświadczenie zmysłowe. Bohaterką pierwszej części utworu jest Karusia-obłąkana dziewczyna z ludu. Czuje obecność zmarłego narzeczonego Jaśka. Rozmawia z nim, tuli się do niego, prosi by jej nie opuszczał. Z jej opisu wynika,że Jaśko jest zimny i blady, dziewczyna jednak przed nim nie ucieka. W okół dziewczyny gromadzi się lud.Nikt oprócz Karusi nie widzi ducha, gmin jednak modli się wierząc w kontakty świata zmarłych ze światem żywych. Ludzie twierdzą,że: ,,Jasio być musi przy swej Karusi, On ją kochał za żywota". Tak definiują miłość romantyczną-uczucie to łączy dusze i nawet śmierć nie może być dla nich przeszkodą. Poeta-narrator utożsamia sie z Karusią i ludem i opowiada się za czuciem i wiarą. Wśród tłumu pojawia się starzec-reprezentant klasyków, który wyśmiewa modlących się i oskarża ich o wiarę w zabobony. Twierdzi,że tylko ,,oko i szkiełko" są narzędziami poznania świata. Polemikę kończy narrator stwierdzając,że posługiwanie się jedynie rozumem nie daje pełnej możliwości poznania rzeczywistości, ogranicza poznanie do ,,prawd martwych", zaleca więc ,,Miej serce i patrzaj w serce!".
